چرا سال ۹۵، سال اقتصاد مقاومتی شد؟

دغدغه های اقتصادی و معیشتی همچنان پابرجا هستند و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در پیام نوروزی خود آن را در شعار سال به روشنی متبلور ساختند. درست دو سال پس از سال "اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی ومدیریت جهادی"، یعنی سال 1393، بار دیگر امام خامنه ای، دغدغه اقتصادی خود را قالب شعار سال بیان کردند تا مشخص شود در عرصه اقتصاد کار برای فعالیت بسیار زیاد است.

مقام معظم رهبری در تبیین مختصر شعار سال به نکته کلیدی اشاره می کنند: "اصل قضیه این است که ملت ایران باید بتواند کاری بکند که خود را در مقابل تهدیدهای دشمنان و دشمنیهای آنها، از آسیب‌پذیری خارج کند. ما باید کاری کنیم که در مقابل تهدید دشمنان، آسیب‌پذیر نباشیم. آسیب‌پذیری را به صفر برسانیم."

ایشان اقتصاد مقاومتی و کار شبانه روزی برای رسیدن به این هدف را تلاشی برای کاهش آسیب پذیری های موجود در عرصه اقتصادی می دانند و معتقدند این آسیب پذیری را می توان به صفر نیز رساند. آسیب پذیری اقتصاد ایران در مقابل تحریم ها در سال های گذشته، موضوعی بود که از دیده بسیاری پنهان نماند، هرچند دشمن در نهایت به هدف خود یعنی نابسامانی های اجتماعی و تسلیم ایران نرسید ولی این نقطه همچنان مورد هدف دشمنان است و در هر مرحله ای از انقلاب برای آسیب رساندن به نظام و انقلاب از آن بهره خواهد برد.

با شروع تحریم های هسته ای غرب و سازمان ملل که از سال 89 و 90 با قطعنامه های شورای امنیت تشدید شد، اقتصاد ایران به عنوان مهمترین هدف تحریم ها در نظر گرفته شد و از آنجاییکه اقتصاد کشور در بخش اعظمی از آن مبتنی بر فروش نفت خام و ورود دلارهای نفتی به داخل کشور است، قطع شریان اصلی حیات اقتصادی ایران، در تحریم ها گنجانده شد و کشور برای فروش نفت خود و انتقال پول آن به داخل، با مشکلات عدیده ای روبه رو شد و به مرور این مشکلات خود را در بخش های دیگر بازار نشان داد.

اهتمام بیشتر به بخش اقتصاد و رفع معظلات آن نیازمند تحرک گسترده ای در تمامی بخش های کشور به ویژه دولت و مجلس بود. رهبر معظم انقلاب با پیش بینی شرایط اقتصادی در سال های آینده، در سال 1390، نقشه راه اقتصادی را ترسیم کردند و آن را در قالب شعار سال قرار دادند. ایشان سال 1390 را سال "جهاد اقتصادی" نام نهادند. تاکید و اصرار رهبر معظم انقلاب به رفع مشکلات اقتصادی و توانمندسازی این بخش به طور مشخصی از اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 خود را در قالب شعارهای سال و بیانات متعدد در باره اقتصاد متبلور ساخت.

امام خامنه ای شعار سال 1390 را "جهاد اقتصادی" انتخاب می کنند و عنوان می دارند: همین تحریمهائی که دشمنان ملت ایران زمینه‌سازی کردند یا آن را بر علیه ملت ایران اعمال کردند، به قصد این بود که یک ضربه‌ای بر پیشرفت کشور ما وارد کنند و آن را از این حرکت شتابنده باز بدارند. البته خواسته‌ی آنها برآورده نشد و نتوانستند از تحریمها آن نتیجه‌ای را که انتظار داشتند، بگیرند و تدابیر مسئولان و همراهی ملت بر ترفند دشمنان فائق آمد؛ اما دنبال میکنند. لذا این سال جاری را که از این لحظه آغاز میشود، ما بایستی متوجه کنیم به اساسی‌ترین مسائل کشور، و محور همه‌ی اینها به نظر من مسائل اقتصادی است. لذا من این سال را «سال جهاد اقتصادی» نامگذاری میکنم و از مسئولان کشور، چه در دولت، چه در مجلس، چه در بخشهای دیگری که مربوط به مسائل اقتصادی میشوند و همچنین از ملت عزیزمان انتظار دارم که در عرصه‌ی اقتصادی با حرکتِ جهادگونه کار کنند، مجاهدت کنند. حرکت طبیعی کافی نیست؛ باید در این میدان، حرکت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم.

سال 1390 و 1391 نقطه اوج فشارهای تحریم های هسته ای بر ایران بود و دشمن به سمتی حرکت می کرد که فروش نفت ایران را به صفر برساند. با وجود پیشرفت های علمی و نظامی ایران، اقتصاد همچنان در بخش تولیدات ملی و وابستگی یکسویه به نفت، رنج می برد و در اواخر سال و آغاز سال 1391، نوسانات شدید ارز، بر تمامی بازارها تاثیرگذاشت و با صعود قمیت دلار به کانال 4000 تومان، سرمایه ها از بخش های مختلف روانه بازار طلا و ارز شدند و بازار کاذبی شکل گرفت. مسکن، خودرو و برخی از کالاهای اساسی، با تورم شدیدی رو به رو شدند و قیمت آنها چندبرابر شد. این معظلات به صورت مقطعی با تدابیری کنترل شد ولی اقتصاد ایران، وابستگی به نفت و دلارهای نفتی را به عنوان یک معظل ثابت کرد. پیدا کردن راه حل اساسی برای مشکلات اقتصادی ایران، اولویت اصلی مسئولان کشور بود و چاره کار همچون همیشه در نگاه به درون دیده می شد. نگاهی که مقام معظم رهبری بار دیگر در شعار سال جدید بر آن تاکید کردند.

ایشان شعار سال 1391 را " تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایران"، برگزیدند و عنوان کردند: "اگر ما توانستیم تولید داخلی را رونق ببخشیم، مسئله‌ی تورم حل خواهد شد؛ مسئله‌ی اشتغال حل خواهد شد؛ اقتصاد داخلی به معنای حقیقی کلمه استحکام پیدا خواهد کرد. اینجاست که دشمن با مشاهده‌ی این وضعیت، مأیوس و ناامید خواهد شد. وقتی دشمن مأیوس شد، تلاش دشمن، توطئه‌ی دشمن، کید دشمن هم تمام خواهد شد. بنابراین همه‌ی مسئولین کشور، همه‌ی دست‌اندرکاران عرصه‌ی اقتصادی و همه‌ی مردم عزیزمان را دعوت میکنم به این که امسال را سال رونق تولید داخلی قرار بدهند. بنابراین شعار امسال، «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی» است."

شعارهای سال های نخست دهه 1390 همگی رنگ و بوی اقتصادی داشت. این رویکرد با توجه به سند چشم انداز 1404 و رسیدن به مقام نخست اقتصادی در منطقه و فرصت زمانی اندک تا آن سال، ضروری می ساخت تا تمام قوای کشور با قدرت به سمت این هدف حرکت کنند و کاستی های سال های گذشته را رفع سازند.

از این رو بار دیگر در سال1392، شعار سال با عنوان "سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی" برگزیده شد. سالی که در آن انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید و حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور منتخب مردم انتخاب گردید. در همین انتخابات بود که دغدغه و مطالبات اقتصادی مردم مشخص شد و روحانی که با شعار چرخش سانتریفیوژها در کنار چرخش چرخ اقتصادی و بسته 100 روزه حل معظلات اقتصادی بر روی کار آمده بود، مذاکرات هسته ای و رفع تحریم ها را در دستور کار قرار داد.

مقام معظم رهبری در نخستین روز بهار 1392، سال جدید را اینگونه نامگذاری کردند: "کار بزرگ سال 92، انتخابات ریاست‌جمهوری است که درواقع مقدرات اجرائی و سیاسی و  به یک معنا مقدرات عمومی کشور را برای چهار سال آینده برنامه‌ریزی می‌کند. ان‌شاءالله  مردم با حضور خودشان در این میدان هم خواهند توانست آینده‌ی نیکی را برای کشور و برای خودشان رقم بزنند. البته لازم است هم در زمینه‌ی اقتصاد، هم در زمینه‌ی سیاست، حضور مردم حضور جهادی باشد. با حماسه و با شور باید وارد شد. با همت بلند و نگاه امیدوارانه باید وارد شد. با دل پرامید و پرنشاط باید وارد میدان‌ها شد و با حماسه‌آفرینی باید به اهداف خود رسید. سال 92 را به عنوان «سال حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی» نام‌گذاری می‌کنیم و امیدواریم به فضل پروردگار، حماسه‌ی اقتصادی و حماسه‌ی سیاسی در این سال به دست مردم عزیزمان و مسئولان دلسوز کشور تحقق پیدا کند."

سال 1392 در حالی با مذاکرات گرم ایران و قدرت های جهانی و تحولات پرسرو صدایی مانند دیدار وزیرخارجه ایران و آمریکا و مذاکرات تلفنی روحانی و اوباما، سپری شد که وعده های اقتصادی دولت یازدهم و ایجاد رونق اقتصادی، همچنان به عنوان مطالبات مردمی به شدت دنبال می شد. موکول کردن تحقق وعده ها به رفع تحریم های هسته ای، در حالی دنبال می شد که مشخص بود دولت برنامه روشنی به غیر از آن در حوزه اقتصادی ندارد و افزایش تولید و فروش نفت و ورود پول های نفتی به داخل، از برنامه های اصلی دولت بود.

نگاه کلان مقام معظم رهبری در شعار سال 1393، فرهنگ و اقتصاد را به عنوان اولویت های سال جدید برگزید. رویکرد همه جانبه گرایی امام خامنه ای، تاکید بر اقتصاد تولید محور با قدرت و توان درون زا را در کنار مسائل فرهنگی قرار دادند:" در نگاه به سال 93 آنچه به نظر این حقیر مهم‌تر از همه است، دو مسئله است: یک مسئله همین مسئله‌ی اقتصاد و دیگری مسئله‌ی فرهنگ است. در هر دو عرصه و در هر دو زمینه توقّعی که وجود دارد، تلاش مشترکی است میان مسئولان کشور و آحاد مردم. آنچه برای بنای زندگی و سازندگی آینده مورد انتظار است، بدون مشارکت مردم تحقّق‌پذیر نیست. بنابراین علاوه بر مدیریّتی که مسئولین باید انجام بدهند، حضور مردم در هر دو عرصه لازم و ضروری است؛ هم عرصه‌ی اقتصاد، هم عرصه‌ی فرهنگ. بدون حضور مردم کار پیش نخواهد رفت و مقصود تحقّق پیدا نخواهد کرد. مردم در گروه‌های گوناگون مردمی با اراده و عزم راسخ ملّی میتوانند نقش‌آفرینی کنند. مسئولین هم برای اینکه بتوانند کار را به‌درستی پیش ببرند، احتیاج به پشتیبانی مردم دارند. آنها هم بایستی با توکّل به خدای متعال و با استمداد از توفیقات و تأییدات الهی و کمک مردمی، مجاهدانه وارد میدان عمل بشوند؛ هم در زمینه‌ی اقتصاد و هم در زمینه‌ی فرهنگ...لذا به گمان من آنچه در این سال جدید پیش رو داریم، عبارت است از اقتصادی که به کمک مسئولان و مردم شکوفایی پیدا کند، و فرهنگی که با همّت مسئولان و مردم بتواند سمت و سوی حرکت بزرگ کشور ما و ملّت ما را معیّن کند. لذا من شعار امسال را و نام امسال را این قرار دادم: «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریّت جهادی»."

سال 1393 در حالی دولت وارد سال دوم فعالیت هایش شد که اولویت توافق هسته ای بود و در بخش اقتصادی دولت با حفظ رکود در بازار، تورم را در شیب ملایم قرار داد. بسیاری از بازارها مانند مسکن همچنان در سکون و رکود زمان را سپری می کردند و خبری از سیاست های بلند مدت دولت برای خروج از آن نبود.

رهبر معظم انقلاب برای سال 1394، شعار "دولت و ملت؛ همدلی و همزبانی" را برگزیدند، تا علاوه بر همراهی و هماهنگی سایرارکان کشور برای پیشبرد اهداف بلند مدت، فضای صمیمیت و همدلی در سالی که دو انتخابات مهم مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری و مذاکرات مهم هسته ای حاکم شود. این سال علی رغم شعارهای دولت، رکود همچنان ادامه داشت و با دستیابی ایران وقدرت های جهانی و رفع نیم بند تحریم های هسته ای، گشایشی در اقتصاد ایجاد نشد. در روزهای نخست توافق هسته ای، سفر روحانی به اروپا و قراردادهای کلان اقتصادی بالغ بر 50 میلیارد دلار با شرکت های ایتالیایی و فرانسوی، نشان داد، برنامه اقتصادی مبتنی بر نگاه برون گرا است و همچون دولت های گذشته، فروش نفت و استفاده از دلارهای نفتی را در اولویت اصلی خود قرار داده است. دولت های مختلف در ایران برخلاف شعارها خود، همگی متکی به نفت بوده اند و راه آسان فروش نفت و هزینه پول آن در داخل، تا کنون معجزه اقتصادی در ایران را معطل نگاه داشته است. این رویه، به یکی از آسیب پذیری های اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده و اقتصاد ایران در جهان همچون بیشتر کشورهای منطقه به عنوان اقتصاد نفتی شناخته می شود.

در سال های اخیر علاوه بر شعار سال و تاکید امام خامنه ای بر موضوع اقتصاد، اصطلاح دیگری نیز در ادبیات رهبری پررنگ است و آن "اقتصاد مقاومتی" است. ایشان این نوع اقتصاد را نسخه شفابخش کشور می داند که می تواند سایر حوزه ها را نیز تحت تاثیر مثبت خود قرار دهد. متاسفانه در برخی از تبلیغات برای افکار عمومی اقتصاد مقاومتی به عنوان اقتصاد ریاضتی تعبیر شده و تبلور آن را در اقتصاد کشور، نیازمند سختی و رنج مردم در این نوع اقتصاد ارزیابی کرده اند. در حالیکه مفهوم اصلی اقتصادی مقاومتی، پیشرفت همه جانبه اقتصاد و حوزه های وابسته به آن است، پیشرفتی که در نتیجه تولید و کار و تلاش ملی به دست می آید و نه وابستگی به خارج و دلارهای نفتی.

رهبر معظم انقلاب، شعار سال 95 را اقتصاد مقاومتی برگزیدند تا در 9 سال باقیمانده به سال 1404، نقشه راه اقتصاد را مشخص کنند. ایشان لزوم این موضوع را در بیانات اولین روز بهار 95 اینگونه عنوان داشتند:" اگر ما بخواهیم مشکل رکود را حل کنیم، مشکل تولید داخلی را حل کنیم، بخواهیم مسئله‌ی بیکاری را حل کنیم، بخواهیم گرانی را مهار کنیم، علاج همه‌ی اینها در مجموعه‌ی مقاومت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی گنجانده شده است. اقتصاد مقاومتی شامل همه‌ی اینها است. میشود با اقتصاد مقاومتی به جنگ بیکاری رفت؛ میشود به جنگ رکود رفت؛ میشود گرانی را مهار کرد؛ میشود در مقابل تهدیدهای دشمنان ایستادگی کرد؛ میشود فرصتهای بسیاری را برای کشور ایجاد کرد و از فرصتها استفاده کرد؛ شرطش این است که برای اقتصاد مقاومتی کار و تلاش انجام بگیرد."

ایشان در عین حال، عمل واقعی به شاخص های اقتصاد مقاومتی را اولویت اصلی می دانند و کارهای مربوط به صدور بخشنامه و توصیه نامه توسط دولت را در حد کار مقدماتی ارزیابی می کنند. سال 1395 در حالی همچون سال های ابتدایی دهه 90، بر اقتصاد تاکید می شود که تجربه آسیب پذیری اقتصاد از تحریم ها، مشخص شد. در سال های آینده که تا حدودی اقتصاد فضای بهتری را تجربه خواهد کرد، دولت می تواند با عمل به مولفه های اقتصاد مقاومتی، کشور را در مقابل تهدیدات اقتصادی بیمه کند. به هر حال ثابت شد، در موضوع هسته ای قبول برخی از محدودیت ها از سوی ایران، سرعت پیشرفت پرشتاب هسته ای را در کشور کند کرد، کندی که در صورت عدم وجود آسیب پذیری در اقتصاد، حاصل نمی شد و ایران می توانست به سرعت در قله هسته ای جهان قرار گیرد. برای پیشگیری از به کارگیری مجدد تحریم ها و ایجاد موانع بر سر اقتصاد و معیشت، مقاوم سازی اقتصاد به عنوان اولویت اصلی دولت در تمامی ابعاد و تاکید بر توانمندسازی تولید ملی، تحقق اهداف سند چشم انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران را امکان پذیر خواهد کرد.