برجام،مسیرخام فروشی پتروشیمی ها راتغییرخواهدداد؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- صنعت پتروشیمی از جهات مختلف اهمیت ویژه ای در اقتصاد کشور دارد؛ این صنعت با ارزآوری سالانه 15 میلیارد دلار حدود 30 درصد درآمد ارزی غیر نفتی و بیش از 15 درصد کل درآمد ارزی کشور را به خود اختصاص می دهد. علاوه بر آن به خاطر برخورداری کشور از منابع عظیم نفت و گاز صنعت پتروشیمی، قابلیت رشد و شکوفایی روزافزون داشته و می تواند موتور محرک بسیاری از صنایع پایین دستی( مثل نساجی و پوشاک، لاستیک و پلاستیک، مواد پلیمری و شیمیایی و . . . ) در کشور باشد و البته تنها را ه پایان دادن به خام فروشی منابع نیز به شمار می رود. اما این صنعت حیاتی کشور با مشکلاتی مواجه بوده و هست که تحریم های 4 سال اخیر یکی از مهمترین آنها بوده است. در ادامه با بازخوانی تحریم های اعمال شده بر صنعت پتروشیمی، مشکلاتی که برای این صنعت ایجاد کرده را مرور می کنیم و تصویری از آینده این صنعت بعد از رفع تحریم ها ارائه خواهیم کرد.

تحریم های چند لایه پتروشیمی

همان طور که نمودار مقابل نشان می دهد، با وضع تحریم ها از انتهای سال 90 در سال 91 ، تولید و صادرات به ترتیب با افت 35 و 5 درصدی مواجه شد. به موجب آیین نامه اجرایی اتحادیه اروپا در 4 فروردین 1391(2012/267) هرگونه سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران، واردات و خرید محصولات پتروشیمی از ایران، حمل و نقل و بیمه حمل این محصولات برای کشورهای عضو این اتحادیه ممنوع گردید. این تحریم ها در مصوبات آذرماه این اتحادیه( 2012/1263) با ممنوعیت فراهم آوردن کشتی برای حمل محصولات پتروشیمی تکمیل گردید. آمریکایی ها نیز به موجب قانون کاهش تهدید ایران و سوریه در 3 مرداد 91 هرگونه تلاش برای توسعه، خرید و تراکنش مالی در ارتباط با صنعت پتروشیمی ایران را تحریم کرد.

تحریم پتروشیمی در توافق هسته ای

تحریم های پتروشیمی قبل از جمع بندی برجام و در توافق ژنو در آذر 92 تعلیق گردید. به همین خاطر صادرات این محصولات در سال 93 رونق گرفت و به سطح قبل از تحریم نزدیک شد. در برجام نیز در بند 16.1 پیوست پنجم بر تعلیق تحریم های مصرح در آیین نامه اجرایی 2012/267 به نحو مشروح در بند 1.2 پیوست دوم توسط اتحادیه اروپایی در روز اجرا تاکید شده است.( در بند 1.2.2 پیوست دوم به تحریم های مربوط به واردات فرآورده های پتروشیمی ایران اشاره شده است. در بند 1.2.3 نیز به تحریم صادرات تجهیزات کلیدی پتروشیمی و در بند 1.2.4 به سرمایه گذاری در این صنعت اشاره شده است.) تحریم های آمریکا در این حوزه نیز به موجب بند 3.3 پیوست دوم و بند 17.1 پیوست پنجم متوقف خواهد شد.

زخم هایی که تحریم بر پیکر پتروشیمی نهاد

همان طور که دیده شد وضع تحریم، راه را بر رشد شتابنده پتروشیمی بست. تحریم واردات محصولات پتروشیمی از ایران موجب شد بازار این محصول از دست رفته و تولید کند شود. از سوی دیگر بهره برداری میادین گازی پارس جنوبی به دلیل خروج برخی پیمانکاران کند شد این صنعت از نظر خوراک نیز در مضیقه قرار گرفت. از سوی دیگر ناتوانی این صنعت در دسترسی به منابع مالی باعث شده هم اکنون بیش از 60 طرح نیمه تمام که می تواند تولید سالانه محصولات پتروشیمی را به بیش از 120 میلیون تن برساند همچنان ناتمام ماند. احداث 31 طرح جدید نیز که به 41 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد منتظر ایجاد ابزارهایی برای تجهیز سرمایه از داخل یا جذب سرمایه گذاری خارجی است.

زخم های کهنه صنعت 50 ساله

اگرچه صنعت پتروشیمی به عنوان دروازه عبور کشور از خام فروشی منابع به حساب می آید اما هم اکنون محصولاتی چون متانول، آمونیاک و اوره حجم بالایی از تولیدات پتروشیمی را به خود اختصاص داده است. بازارهای آینده متانول در حال اشباع و قیمت جهانی این محصول در حال کاهش است. متاسفانه رانت گاز ارزان باعث شده ترکیب تولیدات پتروشیمی در کشور دچار اعوجاج شده و به جای تولید محصولاتی پر ارزش مثل پروپیلن یا انواع پلی استر که می تواند چرخ بسیاری از صنایع دیگر را بچرخاند به تولید ساده ترین محصولات بسنده کند. علاوه بر آن خلاء برنامه ریزی در تکمیل صنایع پایین دستی پتروشیمی، کشور را از هزاران شغل و میلیاردها دلار درآمد محروم کرده است.

پتروشیمی در پساتحریم

قطعا با رفع تحریم ها حجمی از مشکلات این صنعت رفع خواهد شد. با تسریع در برداشت گاز از میادین پارس جنوبی خوراک پتروشیمی های گازی تامین شده و فرصت برای رقابت در بازارهای بین‌المللی برای فروش محصولات مهیا خواهد شد. با وجود این‌ها جذب سرمایه دست اندازهایی مثل زیرساخت های تهیه نشده خواهد داشت که باید رفع شود؛ به همین خاطر است که قائم مقام شرکت ملی صنایع پتروشیمی اوایل امسال گفت: در صورت توافق هسته‌ای و حذف تحریم‌ها ایران آمادگی لازم را برای حضور سرمایه گذاران خارجی به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌ها ندارد؛باید زیرساخت‌های مورد نیاز ساخت واحدهای پتروشیمی را در سواحل خلیج فارس و عمان آماده سازی کنند .

خارجی ها هم به رانت می اندیشند

سرمایه گذاران چه داخلی و چه خارجی به سود خود می اندیشند. در شرایطی که سودآوری واحدهای فعلی به خاطر رانت گاز ارزان است و تکنولوژی روز برای تولید محصولات باارزش تر در این صنعت کمرنگ است، خارجی ها هم تلاش خواهند کرد از طریق سهل‌تر رانت به سود سرمایه گذاری خود در ایران دست یابند تا ورود تکنولوژی جدید به کشور و رقابت از طریق سرمایه گذاری بلندمدت. نمونه بارز این موضوع هندی ها هستند که چندی پیش اعلام کردند سرمایه‌گذاری آنها مشروط به دریافت گاز 2 سنتی است که آن هم برای تولید اوره! خواهد بود. لذا ضروری می نماید با استفاده از فرصت توافق مسیر این صنعت حیاتی از خام فروشی به تکمیل زنجیره ارزش تغییر جهت دهد.