اندر چيستي صنعتي که چرخش با دست استادکاران مي چرخد!/ چرا صنايع دستي به خانه هاي ما نمي آيد؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- الهام يوسفي- هر چيزي که در اطراف ما وجود دارد با خودش يک جور حس و پيام دارد. باديدن يک شاخه گل سرخ بي آن که بخواهيم و اراده کنيم به وجد مي آييم و حالمان خوش مي شود. وقتي دوستمان لباس خوش رنگ و طرحي به تن دارد، وقتي خانه اي که واردش مي شويم با سليقه و رنگ هاي خوب تزئين شده، وقتي هديه اي که مي گيريم و از کادو در مي آوريم يک يادگاري با سليقه، دست ساز و منحصر به فرد باشد. همه اين ها بي آن که بخواهيم روي پنهان ترين بخش وجودمان که همان حس زيبايي شناختي ماست اثر مي گذارد و ما به نوعي لذت دروني دست پيدا مي کنيم که لبخند را مي نشاند برلب مان و حالمان را خوب مي کند؛ خوبِ خوب. اما چيزهايي هست که علاوه بر اين حس خوب، يک هويت و اصالت حال خوب کن هم دارد. چيزهايي که با دست هاي هنرمندان و استادکاران گمنامي ساخته شده که از سر ذوق و با عشق آن را ساخته اند، آن اشيا طرح، رنگ و لعاب ايراني دارد و روح تازه و معناداري به زندگي ما مي بخشد، يک روح ايراني و اصيل و زيبا. به بهانه 20 خرداد، روز جهاني صنايع دستي قرار است حامل پيام آشتي  ميان اين صنعت اصيل ايراني با خانه هاي ايرانيان باشيم و بسته هاي پيشنهادي جالبي براي شما داشته باشيم تا خانه هاي تان را با هنر ايراني بياراييد.

اندر چيستي صنعتي که چرخش با دست استادکاران مي چرخد!
اگر هنگامي که از صنايع دستي صحبت مي کنيم، فوراً تصوير يک سيني قلم زني شده کار اصفهان، يک تابلوي خاتم کاري يا يک روميزي سنتي توي ذهن تان نقش مي بندد بدانيد که تصوير کاملاً درستي از صنايع دستي داريد؛ البته يک تصوير درست که ممکن است محدود باشد. چرا که صنايع دستي در ايران به عنوان يکي از قطب هاي صنايع دستي جهان، بسيار گسترده تر از چيزي است که بتوان آن را در همين مواردي که ذکر کرديم خلاصه کرد. اما مسلماً هر چيزي را هم نمي توان در زمره صنايع دستي برشمرد؛ صنايع دستي تعريف و ويژگي هاي خاص خود را دارد. ويژگي اصلي صنايع دستي که آن را از هرگونه کالاي ديگر جدا مي کند اين است که به صورت دستي و با روش سنتي ساخته مي شود. اهل فن، صنايع دستي را اين گونه تعريف مي کنند: به مجموعه اي تلفيقي از هنر و صنعت اطلاق مي شود که عمدتاً با استفاده از مواد اوليه بومي، ساخته شده و قسمتي از مراحل اساسي توليد آن با کمک دست و ابزار دستي توسط استادکاران انجام مي شود. اشيايي که ذوق هنري و خلاقيت فکري سازنده در آن‌ها تجلي مي يابد و همين عامل آن ها را از ساير کالاها متمايز مي کند. آن چه که در صنايع دستي نقش مهمي دارد بخش دوم اين واژه است. يعني دست! دست استادکار و هنرمندي که کارش خلق يک اثر جديد است.

چند ويژگي براي شناخت صنايع دستي
لازم است بدانيم که هر هنري که با دست ساخته مي شود صنايع دستي نيست. برخي هنرها کاردستي اند. البته مرزبندي اين دو کمي مشکل است چون هر دو با دست انجام مي گيرد. اما تفاوت در هدف است. صنايع دستي معمولاً کالاهايي قابل استفاده اند در حالي که کاردستي ها عمدتاً براي تزئين به کار مي  روند. صنايع دستي اغلب به کارهايي گفته مي شود که يک پيشينه تاريخي و منطقه اي دارد. استادکاراني دارد که نسل به نسل آن هنر را يادگرفته اند و ياد داده اند. طرح ها قومي و منطقه اي است و هدف آن، کسب در آمد از طريق هنر است. اما کاردستي در واقع فعاليتي  است براي سرگرمي که خلاقيت هم چاشني اصلي آن است. به طور کلي از ويژگي هاي کلي زير، مي توان تشخيص داد که يک اثر، صنايع دستي هست يا خير: بخش اساسي توليد صنايع دستي با دست و ابزارهاي دستي و سنتي انجام مي گيرد و ماشين هاي پيشرفته کارخانه  اي هيچ نقشي ندارند. انسان، در ساخت و خلق آن حضور مستقيم و خلاق و بدون واسطه دارد. از همين روي هر صنعت دستي، در واقع ردي پنهان از دست هاي زحمت کش يک استاد در خود دارد. مواد اوليه آن اثر از منابع داخلي و بومي تامين مي شود. طرح هايش بومي، اصيل و قومي است و کيفيت فرهنگي و منطقه اي دارد. ممکن نيست دو محصول صنايع دستي کاملاً شکل هم پيدا کنيد، هر کالاي صنايع دستي يک توليد منحصر به فرد است که فقط صاحبش آن را دارد. هنر و مهارت آن سينه به سينه منتقل شده؛ از پدر يا مادر و استاد به نسل هاي بعدي. اين ها کلي ترين شاخص هاي شناخت اوليه صنايع دستي است.

چرا صنايع دستي به خانه هاي ما نمي آيد؟
يک رستوران سنتي را توي ذهن تان مجسم کنيد که با ظرف و ظروف سنتي و سفالي لالجين همدان از مشتريان خود پذيرايي مي کند. روي ميزش يک روميزي قلم کاري اصفهان يا ترمه يزد انداخته، پارچ و ليوانش آبگينه است. روي ديوارهايش تابلوهاي خاتم کاري و نگارگري آويخته است، گارسون هايش لباس هاي ترمه دوزي پوشيده اند و گيوه کرمانشاه به پا کرده اند. روي نيمکت هاي چوبي گبه و گليم تبريز انداخته و هر طرف که نگاه مي کنيد حس خوشايند رنگ ها و طرح ها شما را مجذوب مي کند. ما معمولا چنين فضاهايي را دوست داريم و بابت نشستن در آن و حس خوبي که به ما مي دهد ممکن است پول زيادي بپردازيم. اما در هيچ کجاي خانه مان اثر هنري کار اين استادکاران گمنام را نداريم. چرا نداريم؟ شايد اولين پاسخ خيلي ها اين باشد که اين ها گران هستند نه اين که با سليقه ايراني ما جور در نيايند. اين يک واقعيت است، صنايع دستي هنر گران و پرهزينه اي است. اما آيا همه هنرهايي که صنايع دستي نام مي گيرند واقعا گران هستند يا بخشي از اين موضوع به بي اطلاعي و پيگيري نکردن مابرمي گردد؟ آيا ما در برابر همه هزينه هاي زندگي اين همه حسابگر هستيم و ولخرجي هاي بيشتري براي کالاهاي معمولي زندگي مان نداريم؟ آيا ارزش ندارد ما براي يک کالاي کاملاً سنتي و با هويت اصيل ايراني که استادکاران و هنرمندان، همه جواني و نور چشم و توان دست ها و خلاقيت ذهن شان را روي آن گذاشته اند هزينه کنيم؛ آن هم هزينه اي ماندگار. چرا که صنايع دستي بر خلاف ديگر کالاهاي کارخانه اي عمر درازي دارند و از سوي ديگر هر چه مسن تر شوند با ارزش تر مي شوند.

صنايع دستي حامل فرهنگ و هنر ايراني به سراسر دنيا
در کشور ما هر استان و هر اقليم هويت منحصر به خود را دارد. چه در آب و هوا، پوشش و لهجه چه در پوشاک و حتي مدل خانه ها. درباره صنايع دستي هر منطقه هم به همين شکل است. صنايع دستي اکنون تقريبا از زندگي ما به زندگي اروپايي هاي جهانگرد کوچ کرده است و حامل پيام فرهنگي تاريخي هزاران ساله ايران به ديگر نقاط دنياست. اما شايد برخي از اين صنايع دستي در حال کشيدن نفس هاي آخر خود باشند. ممکن است در آينده اي نه چندان دور وقتي که همين پيرمردها و پيرزن هاي قلم کار و بافنده از اين دنيا بروند، ديگر کسي صداي زيبا و گوشنواز چکش هاي کوچک قلم زني را بر آهن سرد نشنود و صداي تاپ تاپ قاليبافان را. از قديمي ترها که بگذريم هنرمندان جوان هم به توجه ما نيازمندند. ما با خريدهاي کوچک يا بزرگ مان از توليدات عاشقانه ايراني، هم به زندگي مان هويت وطني داده ايم، هم يک صنعت آبا و اجدادي و تاريخي را از خطر انقراض نجات داده ايم و هم در دل جواناني که براي هنر ايران پا به اين عرصه گذاشته اند بذر اميد کاشته ايم.

آن چه خود داشت ز بيگانه تمنا مي‌کرد
محيا فرجي- هروقت تصميم مي گيرم براي دوستي يا عزيزي گل هديه ببرم، پا را که داخل گلفروشي مي گذارم کمي دلم مي گيرد، چون در دوران کودکي در خانه اي با حياط بزرگ زندگي مي کرديم که باغچه هاي قشنگ و گل هاي قشنگ تري داشت. آن روزها به خانه دوستان و همسايگان که مي رفتيم يک دسته کوچک از گل هاي باغچه خودمان را هديه مي برديم، سه تا غنچه رز سفيد، دو تا صورتي. همين که گل هاي خانه خودمان بود، دلنشين تر بود. اما اين روزها، همه چيز زيادي حاضري و قلابي شده است. گل ها مصنوعي اند. هديه ها، يا لباس هاي مثلا مارک دار هستند يا کريستال هاي کشورهاي خارجي. آيا تا به حال به اين فکر کرده ايد که هنگام خريد هديه به جاي اين که وارد مغازه هاي طلافروشي يا «کادويي» شويد، به مغازه هايي برويد که اجناسشان رنگ هنرِ دست هموطنان خودمان را دارد. اجناسي که محصول توليدات انبوه کارخانه هاي بيگانه نيستند بلکه حاصل عشق و هنري اند که قرن هاست نسل به نسل در اين سرزمين جريان داشته است. در اين مطلب قصد داريم مجموعه اي از هنرهاي دستي اصيل کشورمان را به تناسب سن و سال و سليقه آدم هاي مختلف معرفي کنيم تا هنگام خريد صنايع دستي، انتخاب هاي متنوعي داشته باشيد. محصولاتي از صنايع دستي ايراني که براي هديه دادن در مناسبت هاي گوناگون مناسب اند.

براي مردان جوان، گيوه
همه ما اين پاپوش هاي سبک و خنک را به خوبي مي شناسيم. گيوه بافي هنري است که بيشتر در استان هاي کرمانشاه، همدان، فارس و کردستان رواج دارد، اما گيوه هاي مرغوب و مقاوم آن ها در تمام نقاط کشور به فروش مي رسد. گيوه بهترين گزينه براي هديه دادن به مردان جوان مخصوصا در فصول گرم سال است. گيوه ها جنس ها و انواع مختلفي مانند گيوه تخت چرمي، گيوه کلاش و گيوه ملکي دارند.
قيمت: از 80 تا 150 هزار تومان

براي نوجوان ها، خاتم کاري
خاتم‌کاري از قديمي ترين و اصيل ترين هنرهاي دستي کشور است که شهر اصفهان از مراکز مهم و پررونق آن است. در خاتم کاري اشکال منظم هندسي روي چوب يا استخوان حيوانات نقش مي بندد. خوشبختانه اين هنر زيباي سنتي و ظريف، طيف وسيعي از محصولات را در برمي گيرد. از جاقلمي و ساعت روميزي گرفته، تا تابلوهاي بزرگ. همين تنوع، محصولات خاتم کاري را به هديه مناسبي براي نوجوانان تبديل کرده است. يک صفحه شطرنج يا جعبه جواهر خاتم، مي تواند هديه مناسبي براي کودکان و نوجوانان باشد. علاوه بر اين، مقاومت بالاي محصولات خاتم کاري به علت روغنکاري هاي مخصوص، يکي از دلايل ديگر براي ايده آل بودن آن براي افراد کم سن و سال تر است.
قيمت: از 70 تا 500 هزار تومان

براي مامان هاي جوان، فيروزه کوبي
ساليان درازي است که اسم فيروزه و نيشابور با هم قرين شده است. فيروزه هاي دلرباي نيشابوري را تصور کنيد که يک به يک و بانظم و ترتيب روي ظروف تزئيني نشانده شده اند و حاصل هنري چشم نواز به اسم فيروزه کوبي است. اگر مي خواهيد به مناسبت تولد يک نوزاد، براي مادرش هديه اي چشم روشني ببريد در مورد خريد محصولات زيباي فيروزه کوبي شک نکنيد. چون هم سنگ فيروزه بسيار آرامش بخش است و هم محصولات فيروزه کوبي که در ميان صنايع دستي کشور، هنري جوان تر است، موردپسند والدين جوان قرار مي گيرد. ظروف فيروزه کوبي با توجه به جنس خود ظرف و تعداد سنگي که روي آن استفاده شده است ارزش گذاري  مي شود.
قيمت: از 300 هزار تومان تا 3 ميليون تومان

براي مامان قديمي ها، پارچه هاي قلمکار
قلمکاري در واقع نوعي چاپ پارچه سنتي است. به اين صورت که استاد قلمکار مهرهاي چوبي خود را که اغلب طرح بته جقه دارد به رنگ هاي گوناگون آغشته مي کند و روي پارچه مي کوبد. مرکز اصلي اين هنر زيبا شهر اصفهان است. با پارچه هاي قلمکار محصولات مختلفي مانند روميزي، کيف دستي و روپوش تهيه مي شود.

بدون ترديد با يک روميزي زيباي قلمکار، مي توانيد دل هر مادري را به دست آوريد.
قيمت: از 50 تا 400 هزار تومان

براي استادان و آدم بزرگ ها، جاجيم و گليم
جاجيم بافي در بسياري از مناطق روستايي کشور و حتي در ميان عشاير رواج دارد. جاجيم هاي ضخيم تر به عنوان زيرانداز و نازک ترها به عنوان روانداز استفاده مي شود. البته جاجيم ها با نقوش و رنگ هاي متفاوت و جذاب خود آن قدر دوست داشتني هستند که در منازل امروزي بيشتر به شکل ديوارکوب و به صورت تزئيني استفاده مي شوند. اگر مي خواهيد براي استادي عزيز يا دوست هنرمندي به رسم يادگاري هديه اي ارزشمند ببريد جاجيم و گليم را فراموش نکنيد. اين محصولات از جنس نخ، پشم و يا ابريشم بافته مي شوند به همين سبب قيمت هاي آن ها نيز متفاوت خواهد بود.
قيمت: از 70 هزار تا يک ميليون تومان

براي زوج هاي جوان، ميناکاري
اين هنر اصيل ايراني، قدمتي چندهزار ساله دارد. ميناکاري به هنر نقاشي و تزئين ظروف مختلف از جنس هاي مس و گاه نقره و طلا گفته مي شود. ظروف زيباي ميناکاري شده، با طيف گسترده رنگ هاي آبي و لاجوردي چشم هر بيننده‌اي را خيره مي کنند.

اگر قصد داريد به زوج جواني که به تازگي ازدواج کرده و سر خانه و زندگي خود رفته اند هديه اي شکيل و برازنده بدهيد محصولات سنتي ميناکاري قطعا يکي از بهترين انتخاب هاست.
قيمت: از 65 تا 500 هزار تومان

براي باباها، تابلوهاي قلمزني
به هنر حکاکي روي فلزات مس، طلا، نقره و برنج قلمزني مي گويند که ريشه آن در کشور ما به دوره مادها و حتي پيش از آن مي رسد.

هم اکنون ظروف مختلف قلمزني شده در بازار صنايع دستي موجود است. اما اگر به دنبال يک هديه خاص براي پدر خود هستيد بهتر است به يک تابلوي قلمزني شده، فکر کنيد.

اين تابلوها معمولا شامل حکاکي نقش و نگارهاي اصيل ايراني، آيات قرآن و يا يک بيت شعر روي صفحات فلزي هستند.

اگر دوست داريد پدرتان پس از مطالعه، وقتي سر را از روي کتاب بلند مي کند، چشمش به يک تابلوي هنري بي نظير روي ديوار بيفتد، دنبال هنر دستي قلمزني باشيد.
قيمت: از 50 تا 480 هزار تومان

براي دختران جوان، زيورآلات سنتي
خوشبختانه امروزه بازار ساخت زيورآلات سنتي به صورت دستي حسابي داغ است.

از انواع و اقسام گردنبندها و انگشترهاي زيبا با طرحي از نقوش سنتي گرفته، تا گوشواره هاي مسي حکاکي شده با نقش جاودان سرو.

کافي است نگاهي به صفحات اينستاگرام و اينترنت بيندازيد تا با هزاران طرح و رنگ مختلف رو به رو شويد. اين محصولات ضمن اين که هويت اصيل و سنتي خود را حفظ کرده اند کاملا باب دل دختران جوان امروزي طراحي و ساخته مي شوند.
قيمت از 25 تا 100 هزار تومان

يک راهنمايي ساده براي هنرمندان و دوستداران صنايع دستي!
در موضوع صنايع دستي دو دسته از افراد، به کمک جدي نياز دارند. اول آن‌هايي که دست‌اندرکار هستند به عنوان استادان و هنرمندان خالق صنايع دستي، اما  نمي‌دانند که چه طور مي‌توانند آثار هنري‌ خود را در معرض ديد ديگران قرار دهند يا آن‌ها را به فروش برسانند؛ دوم افرادي که به صنايع دستي علاقه دارند و درباره آن احساس وظيفه مي‌کنند، اما نمي‌دانند که چطور و از کجا مي‌توان صنايع دستي خوب خريد و يا با بودجه‌اي که مي‌توانند به اين کار اختصاص دهند چه چيزي را مي‌توانند بخرند؛ چه براي آراستن منزل‌شان و چه براي هديه دادن به دوستان و اقوام‌شان. در اين‌جا يک پيشنهاد بسيار خاص و چند پيشنهاد نسبتاً معمولي براي دو دسته وجود دارد.

اين روزها فضاي مجازي کار بسياري از ما را راحت کرده است.‌ وبگاه‌ها و  سايت‌هاي بسياري وجود دارد که ما را به علايق‌مان وصل مي کند و نيز به آدم‌هايي که علايق و دغدغه‌هايي از جنس ما دارند. در حوزه صنايع دستي هم از اين کانال‌هاي ارتباطي تا دلتان بخواهد وجود دارد؛ به طور مثال يک پايگاه‌ مفيد و جمع و جور تخصصي معرفي و فروش صنايع دستي ايران به نام «آرانيک». هر زمان که اراده کرديم مي توانيم براي خريد يا ديدن قيمت‌ها و يا انتخاب صنايع دستي از آن کمک بگيريم. جايي که طبقه‌بندي بسيار خوبي از صنايع دستي ارائه مي‌دهد. کافي است در صفحه اول پايگاه روي نقشه ايران و روي استاني که مي‌خواهيد صنايع دستي‌اش را ببينيد يا بخريد کليک کنيد. موارد موجود به همراه عکس از چند زاويه و قيمت قطعي آن روبه‌روي شما قرار خواهدگرفت. مي‌توانيد آن را سفارش دهيد و در سبد خريدتان بگذاريد. بخش جالب‌تر  اين پايگاه، قسمتي است که مي‌توانيد در آن رنگ، محدوده قيمت و صنايع مورد نظر را وارد کنيد تا پايگاه موارد مختلف انتخابي را براي شما رديف کند. جالب است که شما با هزار تومان هم قادر خواهيد بود صنايع دستي اصل بخريد. در بخش هاي ديگر مي توانيد طبقه بندي صنايع دستي، پرفروش ترين‌ها و محصولات ويژه براي هديه را ببينيد. همچنين مي‌توانيد هرگونه صنايع دستي را پيدا کنيد؛ از بافت و منسوجات تا صنايع چوبي، فلزي، سفالي، زيور آلات، کيف، کفش، گيوه و ... در اين پايگاه يک بخش راهنماي خريد هم وجود دارد که قبل از اقدام به انتخاب و خريد حتما آن را مطالعه کنيد.بخش ديگر اين پايگاه، فرصتي به هنرمندان پراکنده اين حرفه‌ها در سراسر ايران مي‌دهد تا آثار خود را در اين پايگاه ثبت و قيمت‌گذاري کنند و در معرض فروش بگذارند. در واقع آرانيک، يک پل ارتباطي بين فروشنده اصلي يعني هنرمند و سازنده با خريدار خوش ذوق صنايع دستي است.هنرمندان و هنردوستان صنايع دستي مي‌توانند از ديگر امکاناتي که فضاهاي مجازي در اختيارشان مي‌گذارد نيز استفاده کنند. نرم‌افزارهاي موبايلي فرصت مناسبي است براي اتصال افراد علاقه‌مند در گروه‌هاي مختلف. محلي است براي نمايش مجازي هنرها و کالاهاي دستي هنرمندان ايران و آشنا شدن با صنايع مختلف ساير نقاط ايران. در اين فضاها حتي مي‌توان طراحي‌هايي از دکورهاي خانگي را که به وسيله خانم‌ها يا آقايان علاقه‌مند به هنر ايراني با صنايع دستي و طرح هاي سنتي  چيده  شده است به معرض نمايش ديگران گذاشت. شايد استفاده از مظاهر اصيل باعث شود اين اصالت و روح زيباي ايراني در ديگر ابعاد زندگي‌مان هم رخ نشان دهد.