شایع‌ترین معضل کشاورزی چیست؟
دلالی در کشاورزی شایع‌ترین و عمیق‌ترین معضل این بخش است و متاسفانه هیچ نهادی بطور جدی روی این موضوع کار نمی‌کند.
به گزارش پارس، جهان نوشت: برنامه ثریا چهارشنبه شب با موضوع مدیریت بازار و دلالی در کشاورزی و با حضور روح‌الله ایزدخواه، عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و مهندس عباس رجایی، رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی روی آنتن شبکه اول سیما رفت.
در ابتدای برنامه محسن مقصودی، مجری برنامه در خصوص مدیریت در حوزه کشاورزی و مدیریت عرضه و نظام توزیع در کشاورزی و دلالی از میهمان برنامه سوال کرد.
دکتر ایزدخواه در پاسخ به این سوال ضمن اشاره به سفرهایی که به بیش از ۲۰ استان داشته‌اند، گفت: به نظرم می‌آید که تا قبل از من کسی به این شکل در بحث دلالی و نظام توزیع محصولات کشاورزی ورود نکرده است.
وی افزود: می‌خواهم نکته‌ای را به نمایندگی از ده‌ها و شاید صدها نفر کارشناس، کشاورز، کارشناس دولتی و غیره عرض کنم که بحث دلالی در محصولات کشاورزی بارزترین، شایع‌ترین و عمیق‌ترین معضل امروز جامعه ایران است. متاسفانه مسئله دلالی در کشاورزی رها شده است، یعنی در وزارت جهاد ما جایی ندیده‌ایم که روی این موضوع به صورت جدی کار کنند. در دانشگاه‌ها اصلا روی این مسئله کار نشده است، یعنی من ندیده‌ام در کلاس‌های درس اقتصاد به این مساله به صورت یک مساله واقعی رسیدگی شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با اشاره به اینکه درکشور ما بر روی مسائل دیگر مثل مساله بهره‌وری در کشاورزی، الگوی کشت، ماشین آلات کشاورزی بطور گسترده بحث شده است، تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما در موضوع نظام توزیع محصولات کشاورزی اصلا بحث جدی‌ای صورت نگرفت.
ایزدخواه در ادامه گفت: واقعا من بعد از این مدت نمی‌توانم توجیه کنم که چرا مساله دلالی در دستور کار نبوده است، حتی گاهی در برخی از جلسات که این بحث را مطرح می‌کنم بعضی افراد می‌گویند مگر شما با دلال مخالفید؟ مگر دلال جزء چرخه اقتصاد نیست؟ مگر با تجارت مشکل دارید؟ مگر شما می‌توانید دلال را از کشاورزی حذف کنید؟ مگر کشاورز خودش می‌تواند محصول را بفروشد؟ این‌ها بحث‌هایی است که بعضی از کارشناسان و حتی مسئولین جلوی ما می‌گذارند.
مسئولینی در حد وزرا برای دلالی در بخش کشاورزی موضوعیتی قائل نیستند
روح‌الله ایزدخواه با اشاره به اینکه هیچ مساله‌ای به اندازه بحث دلالی جدی نیست، خاطر نشان کرد: به نوعی شاید این موضوع پاشنه آشیل بخش کشاورزی باشد ولی ما حتی از مسئول محترمی که سال‌ها وزیر کشاورزی هم بوده است خیلی بحث‌های دیگر مثل کشاورزی خودکفایی و غیره می‌شنویم اما یک بار ندیده‌ایم ایشان اشاره کند که دلالی هم برای خودش مساله‌ای است.
این استاد دانشگاه، گفت: الان در تهران سیب‌زمینی‌هایی است که بزرگ و صاف و روشن است؛ یک ماه پیش موقع برداشت سیب زمینی در کرمان بودم، آنجا مملو از این نوع محصول است. اصلا جنوب کرمان یک جایی است که به آنجا گلخانه طبیعی ایران می‌گویند؛ یعنی شما هیچ نیازی به تاسیسات گلخانه‌ای ندارید. زمین و هوا و آفتاب و برای کشاورزی مستعد است و می‌توانیم در آنجا محصولات چهار فصل داشته باشیم.
وی با طرح این سوال که پس پس مشکل کشاورزی ما از کجاست، اظهار داشت: اراضی کرمان در کمترین حالت ۱۰ هکتار و ۲۰ هکتار است، من زمین‌های ۱۰۰، ۲۴۰ هکتاری دیده‌ام. آیا مشکل از اراضی است یا از فناوری؟ آنجا برداشت بصورت مکانیزه می‌گرفت. ما فصل برداشت را دیدیم و فصل کاشت را هم باید دید؛ نیروی کار و بسته بندی خوب و در حد معقول بود.
ما توانستیم ماهواره به ۳۰۰ کیلومتری زمین پرتاب کنیم اما نتوانستیم سیب‌زمینی را از جیرفت به تهران بیاوریم
دبیر اندیشکده جهاد اقتصادی با ذکر مثالی در خصوص اینکه ما توانستیم ماهواره بسازیم، ماهواره بر هم بسازیم و ماهواره را از روی سطح کره زمین به ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر پرتاب کنیم، گفت: اما چطور است که یک سیب زمینی و گوجه را از جیرفت و کهنوج و قلعه‌گنج و غیره نمی‌توانیم روی زمین و روی جاده به تهران بیاوریم و قیمتش ۱۰ برابر نشود؟
این استاد دانشگاه تاکیدکرد: لااقل اگر قیمت محصول افزایش پیدا می‌کند، کشاورز هم چند درصد سهم داشته باشد، نه اینکه هیچ سهمی نداشته باشد. کشاورز محصول را ۲۴۰ تومان فروخته است و دیگر از چرخه خارج می‌شود، حالا هر چقدر در تهران فروش رفت مثلا ۱۰ هزار تومان، ۲۰ هزارتومان فروش برود، اما چیزی به کشاورز نمی‌رسد.
ایزدخواه در ادامه خاطر نشان کرد: جالب اینجا است که کشاورز چند ماه وقت گذاشته و این محصول را کاشته است، ریسک خشکسالی، سرمازدگی، آفت و همه متوجه کشاورز است. درضمن در عرض چند ماه که نقدینگی هم ندارد منتظر است که محصول بار بیاید که پول دستش برسد، ولی دلال در عرض کمتر از یک هفته بدون هیچ گونه ریسکی، بار را در کامیون سردخانه می‌گذارد و به تهران می‌برد و می‌فروشد. بدون هیچ ریسکی چندین برابر آن سودی که کشاورز از آن کار پر ریسکش می‌برد را دلال می‌برد. در کجای دنیا زنجیره اقتصادی اینقدر نامتوازن و بی‌خود است؟ نظام توزیع امروز ایران مزخرف است.
وی با بیان اینکه کشاورز کرمانی گوجه را در زمین درجه سه به عمل می‌آورد، اظهار داشت: اگر زمین درجه یک در اختیار این کشاورز بگذارید چه می‌کند؟ من رفتم دیدم، زمینی که شنی و ماسه‌ای بوده است، گوجه به عمل آورده است؛ ما الان ۱۸ میلیون اراضی زیر کشت داریم و به همین مقدار زمین مستعد قابل کشت هم داریم که کشت نمی‌شود!
دلال، مالکیت کشاورز را قطع می‌کند
دکتر روح‌الله ایزدخواه با بیان این نکته که بحث توزیع محصولات کشاورزی به هیچ وجه پیچیده نیست، تصریح کرد: هر گونه بازرگانی، تجارت و داد و ستدی دلالی نیست. دلالی یک معضل و بیماری است که ویژگی‌های خاصی دارد که هر تجارتی این را ندارد؛ نکته اول اینکه دلال محصول را از کشاورز می‌گیرد، یعنی مالکیت کشاورز را قطع می‌کند. یک کارخانه صنعتی مثل ایران خودرو، خودرو تولید می‌کند به پخش می‌دهد و به نمایندگی می‌گوید که این محصول را برای من بفروش. این دلالی نیست، نمایندگی شرکت است که محصول را تحت ضوابط شرکت می‌فروشد و پاسخگو است و شما می‌دانید با چه کسی طرف هستید، در اینصورت مشتری می‌تواند شکایت خودش را به تولید کننده برساند. اما دلال اولین کاری که می‌کند مالکیت کشاورز را از این محصول قطع می‌کند که این اولین مشکل است.
با وجود دلالی نه منافع تولید کننده و نه منافع مصرف کننده رشد نمی‌کند
دبیر اندیشکده جهاد اقتصادی در ذیل نکته دوم و با اشاره به شبکه‌ای بودن نظام دلالی، تصریح کرد: دلالی یک شبکه‌ای است که از مزرعه تا آشپزخانه شکل گرفته است، چون این شبکه در جهت منافع تولید نیست، چون شما تولید کننده را کنار می‌گذارید و به نوعی وسط چرخه اقتصادی یعنی بین تولید و مصرف می‌نشیند و مثل یک غده غیر طبیعی رشد می‌کند. نه منافع تولید کننده و نه منابع مصرف کننده تامین می‌شود، یعنی میوه و محصول گران‌تر می‌شود و مصرف کننده هم اختیاری برایش پیش نمی‌آید.
چون بانک‌ها به کشاورزان تسهیلات نمی‌دهند مجبور می‌شوند که محصولاتشان را پیش فروش کنند
در این بخش از برنامه مهندس عباس رجایی، رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی پشت خط تلفن برنامه آمد.
مهندس رجایی در پاسخ به این سوال که " از بعد عملیاتی چه اقدامی در مجلس به صورت قانونی و نظارتی برای جلوگیری از معضل دلالی صورت گرفته است" گفت: در حال حاضر با توجه به اینکه کشاورزی‌مان سنتی است، بخش تولید دراختیار یک مجموعه‌ای است و بخش بازار در حوزه کشاورزی از جاهای دیگری سر در می‌آورد؛ مثلا در تولیدات، وزارت جهاد کشاورزی را داریم ولی در بحث عرضه نظام صنفی کشور فعال است که خودش قانون و شرایط خاص خودش را دارد.
رئیس کمیسیون کشاورزی با اشاره به نوع کشاورزی در ایران، خاطر نشان کرد: اساسا نوع کشاورزی ما نمی‌تواند یک کشاورزی با مدل‌های جدید تولید و توزیع و بازار رسانی باشد. چون سیستم بصورت سنتی شکل گرفته است و سنتی شکل گرفتن هم طبیعتا برنامه‌ها و سازکارهای خودش را دارد ما نمی‌توانیم بگوییم که بین تولید و مصرف نباید کسی فعالیت داشته باشد؛ اینکه ما بگوییم کسی در این بین نباشد تجارت در حوزه کشاورزی را نفی کرده‌ایم.
وی افزود: بحث در اینجا است که اگر قرار است این نظام واسطه‌گری نباشد چه چیزی باید باشد؟ بحث ما این است که وقتی یک کشاورز می‌خواهد در یک زمان بسیار کوتاه تولید کند، باید همه هزینه‌هایش تامین شود؛ یعنی هزینه خرید بذر، هزینه آماده‌سازی زمین، هزینه کاشت، هزینه نگهداری و هزینه برداشت باید در یک زمان کوتاهی تامین شود.
عباس رجایی با اشاره به اینکه بانک‌ها هم سرمایه را به راحتی در اختیار نمی‌گذارند، گفت: اگر خود کشاورز توان پرداخت این هزینه‌ها را نداشته باشد مجبور می‌شود محصولش را هنوز نکاشته پیش فروش کند. پس بنابراین یکی از واسطه‌ها سلف خرها هستند، در واقع پول را تامین می‌کنند و مابه‌ازای این تامین پول هم حتما باید یک سودی را ببرند. حال اگر واسطه اول که سلف خر است را تغییر بدهیم، مثلا سمت و سوی توسعه کشاورزی را تقویت کنیم که با یک سود بسیار کمی پول را در اختیار این افراد بگذارد و این‌ها مجبور نشوند سلف فروشی کنند، پس یک واسطه حذف می‌شود.
تعاونی‌ها باید جایگزین واسطه‌ها شوند
رجایی با بیان اینکه دومین واسطه آن کسانی هستند که این بار را به مجموعه میدان‌های تره بار کشور می‌رسانند، گفت: این واسطه اگر جایگزینش مثلا در تعاونی تولید قرار بگیرد که متشکل از همین کشاورزها و تولیدکننده‌ها است، عملا اگر سودی عایدش شود به همان کشاورز اولی برمی‌گردد که متاسفانه ما این سیستم را هم نداریم. تعاونی روستایی هم نقش خودش را درست ایفا نمی‌کند و این واسطه دوم یک پول و سود دیگر می‌گیرد و بار را به میدان‌های تره بار می‌برد.
وی افزود: سومین مساله این است که بجای اینکه ما عرضه مستقیم کالا را داشته باشیم، در داخل میدان تره بار یک عده هستند که بنکدار هستند و این‌ها را می‌خرند و به عمده فروش می‌دهند و عمده فروش هم به خرده فروش می‌دهد. هر کدام این‌ها سود خودشان را می‌برند.
این نماینده مجلس در ادامه خاطر نشان کرد: نکته دیگر اینکه ما یک هزینه‌هایی داریم که این هزینه‌ها به هر حال به فاصله بین تولید تا مصرف تحمیل می‌شود، مثلا همین پیاز و سیب زمینی محصولاتی هستند که زود فسادپذیری در آن‌ها شکل می‌گیرد اما اگر ما نحوه بسته بندی، نحوه حمل و نقل و نحوه بازار رسانی‌مان درست نباشد دست کم ۳۰% افت محصول را خواهیم داشت و همین باعث می‌شود که به همان نسبت هزینه‌ای به مجموعه‌هایی که این کارها را دنبال می‌کنند، تحمیل شود.
رییس کمیسیون کشاورزی با تاکید بر اینکه یکی از بحث‌های دیگری که باید در کشاورزی کشور شکل بگیرد نحوه حمل و نقل صحیح محصولات تره بار کشور است، اظهار داشت: این هم یکی از موضوعاتی است که باز در همان سازمان توسعه و تجارت می‌تواند شکل بگیرد و عملیاتی شود، من ابتدا می‌خواهم بگویم که چه بیماری‌ای در این نظام است و بعد راهکارش را عرض کنم.
عباس رجایی در پایان گفت: راهکاری که ما پیشنهاد دادیم این است که تعاونی‌های تولید در کشور شکل بگیرد و برای این تعاونی‌های تولید در قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی تعریف گذاشته شده است و اعلام کردیم که همه این مسائل در چارچوب هماهنگ شده‌ای شکل بگیرد که درواقع مدل شرکت‌های سهامی زراعی و شرکت‌های تعاونی تولید و عرضه مستقیم توسط سیستم‌های مثل تعاونی روستایی و امثال آن شکل بگیرد تا ما بتوانیم این کار را عملیاتی کنیم.
در بخش کشاورزی نظام اطلاعاتی در کار نیست
روح‌الله ایزدخواه با اشاره به مباحث عباس رجایی، گفت: می‌گویند کشاورزی در ایران سنتی است و بیشترین نمود و بروز سنتی بودن در نظام توزیع است، اتفاقا نظام توزیع ایران در محصولات کشاورزی بسیار سنتی است، ما پیشرفتی که در بخش کشاورزی کرده‌ایم کم نیست؛ در منوجان کرمان کشاورزی دیدم که خودش مستقیم به سوریه با برند صادر می‌کرد و چندین مدال کیفیت گرفته بود. از آلمان مستقیم می‌آمدند از مزرعه‌اش خرید می‌کردند، همین یک ماه پیش من مزرعه‌اش بودم.
وی با اشاره به اینکه بخش دلالی و نظام توزیع ما بسیار سنتی است، گفت: در این بخش غالبا با کاغذ و خودکار کار می‌کنند؛ اصلا نظام اطلاعاتی در کار نیست. می‌گویند الگوی کشت چرا مرتب نمی‌شود؟ اینکه گناه کشاورز نیست، شما کجا به کشاورز گفتید که مصرف سیب زمینی در کشور چقدر است و چقدر نیاز وجود دارد؟ کجا با نظام کاداستر نشان داده‌اید که در مزارع کشاورزی ایران چه محصولی کجا کشت می‌شود؟ در کدام سایت و پایگاه اطلاعاتی کشاورزی آورده‌اید که وقتی یک کشاورز تحصیل کرده می‌خواهد تولید کند، ببیند کمبود عمده روی کدام محصول است و روی آن تمرکز کند؟
ایزدخواه با بیان اینکه در کرمان کشاورزی را دیدم که ۴۰ درخت گواوا کاشته بود، خاطر نشان کرد: گواوا یک محصول گرمسیری است که بسیار شیرین تر از گلابی است. در زمینی که درجه سه بود این محصول را به بار نشانده بود؛ کشاورز گفت من چند سال فقط کاشتم و شخم زدم که این کیفیت زمین اصلاح شود و نهایتا ۴۰ هکتار گواوا کاشته بود.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: از کشاورز سوال کردم که از کجا می‌دانستید که این محصول در اینجا بار می‌دهد؟ گفت خودم مطالعه کرده‌ام و هیچ کس هم نیامد بگوید که دست شما درد نکند که یک محصل جدید، بازار پسند و گران مبتنی بر اقلیم اینجا تولید کردید.
ایزخواه با بیان اینکه بین تولید کننده و مصرف کننده باید کسی باشد، تاکید کرد: کسی که هیچ ارتباطی به تولید و مصرف ندارد باید در این بین قرار بگیرد.
تعاونی‌های موجود در کشور مدیریت نمی‌شود
روح‌الله ایزدخواه با اشاره به مباحث رجایی مبنی بر ایجاد تعاونی‌ها در کشور، گفت: درحال حاضر درکشورمان تعاونی داریم. همین عید نوروز به جنوب خراسان رفتم که در آنجا تعاونی وجود داشت و ۴۰۰ نفر کشاورز با مزارع خوب در آنجا فعالیت می‌کردند. به تعاونی گفتم چرا شما محصول خودتان را نمی‌فروشید؟ گفت ما فروختیم. پارسال مغازه‌ای را در شهر مرکزی بیرجند از سازمان تعاون گرفتیم و در بازارچه‌ای که خود سازمان تعاون ویژه تعاونی‌ها زده بود، محصول را به خود تعاونی مستقیم عرضه کردیم اما شهرداری آمد ما را جمع کرد. پرسیدم چرا شهرداری؟ مگر در خیابان بساط کرده بودید؟ گفت نه در مغازه داخل بازارچه بودیم اما میدان تره بار از ما شکایت کرده بود که این‌ها حق ندارند محصول‌شان را بفروشند؛ مسئله این نیست که تعاونی نداریم، تعاونی هست اما مدیریت نمی‌شود. این مسئله مدیریت می‌خواهد.
نخبه‌گان کشاورزی نباید صرفا بیل بزنند
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با بیان اینکه کشاورز در فصل کشت مشکل نقدینگی دارد، افزود: مگر شما فکر می‌کنید همه دلال‌ها پول نقد در جیب‌شان است؟ ما دلالی در کردستان دیدیم و فیلمش هم بچه‌ها تهیه کردند که گفت من صبح شروع کردم خیار منطقه را بخرم. پول نداشتم ۲۰۰ هزار تومان قرض کردم از یکی از رفقا و خودم هم آن روز درگیر بودم و بچه ۸ ساله‌ام را گذاشتم خیارها را بخرد. خیارها را خرید و تا شب ۵۰۰ تومان فروخت درآمد کردم و ۲۰۰ تومان قرضم را دادم همان شب ۳۰۰ تومان در جیب گذاشتم بدون اینکه صبح یک ریال در جیبم باشد. حتی بدون این که خودم باشم، پسر ۸ ساله‌ام کارهای خرید را انجام داد.
ایزدخواه با طرح این سوال که چرا آن منابع مالی را به کشاورز نمی‌دهیم تاخودش محصولاتش را بفروشد، تصریح کرد: الان در کشاورزی تحصیلات خیلی خوبی داریم، نیروهای مستعدی در روستاهای خوزستان دیدم که فوق لیسانس کشاورزی بودند.
وی در ادامه گفت: در یک روستایی در میناب ۱۲۰ نفر فارغ التحصیل دانشگاهی دیدیم که گیاه پزشکی هم داشتند؛خوب این‌ها بیل نزند، بروند موسسه تجاری‌ای ویژه کشاورزان محل خودشان یجاد کنند و آن‌ها را هم سهیم کنند و خودشان هم مدیریت کنند و درنهایت سهم مدیریت خودش را هم بگیرد. اینکه می‌گوییم کشاورز تا مصرف را مالک باشد و منافع را ببرد به معنای این نیست که خود آن کشاورز بیل را بگذارد کنار و در بازار بفروشد.
دولت باید تفکرات وارداتی در نظام اقتصادی‌مان را تصحیح کند
ایزدخواه در پاسخ به این سوال که نقش دولت و وزارت جهاد در این امر چیست، خاطر نشان کرد: همین الان روسیه تشنه سیب زمینی ما است، همین سیب زمینی را که نشان دادید با بوی تعفن دپو شده است را روسیه خریدار است.
دبیر اندیشکده جهاد اقتصادی گفت: دیشب با یک تاجری که در روسیه کار می‌کند صحبت کردم، گفت هرچه سیب‌زمینی دارید من خریدارم.
ایزدخواه با بیان اینکه یک تفکر اشتباه یا وارداتی در نظام اقتصادی‌مان وارد شده است، اظهار داشت: فکر می‌کنیم دولت فقط کارش این است که نهاده‌ها را سامان دهد بطور مثال دولت زمین و کود را به کشاورز بدهد، سم را برساند و آن طرف هم بازار مصرف را تنظیم کند. به معنای اینکه اگر میوه‌ای کم است شب عید آن را وارد کنیم؛ دولت نقش خودش را اینطوری تعریف کرده است که نهاده‌ها را به کشاورز بدهیم و برویم بازار مصرف را اگر کمبود داشت با واردات تنظیم کنم و تمام.
وی همچنین تاکید کرد: دولت این ساختار و سازه کار را درست کند تا یک ریال خرج نکند؛ به تعاونی این اختیار و این امکان را بدهد که میادین تره بار نتوانند شکایت کنند. من شنیدم در بخشی از روستاها خود کشاورزها جمع شده‌اند و کامیون گرفته‌اند و کامیون در راه چپ کرده است.
ایزدخواه همچنین خاطر نشان کرد: جایی شنیده‌ام که کشاورزی در فصل کشت کشاورز بچه‌اش مریض بوده است، دلال گفته است که من ۵۰۰ هزار تومان می‌دهم برای بیماری بچه‌ات ولی کل مزرعه‌ات برای من. حالا مزرعه‌اش چند میلیون تومان هست؟
این استاد دانشگاه با اعلام نارضایتی از این نوع سیستم، گفت: این بی قوارگی و بی قاعدگی است؛ یکجا رفتیم یک فرمانده‌ای در همین شهرهای جنوبی گفت که آقا این کارها قاعده بازار است و کاری نمی‌شود، کرد. گفتیم کجای دنیا قاعده بازار به این ولنگ و بازی است؟
فعالیت دلال‌ها باید به نفع تولید کشور باشد نه به ضرر آن
دبیر اندیشکده جهاد اقتصادی گفت: من این را از زبان خود کشاورزی که چند کامیون فرستاده بود میدان تره بار تهران شنیدم که گفت همه با هم هماهنگ کردند که با من را نخرند؛ چطوری حالا هماهنگ می‌شوند خدا می‌داند. این هماهنگی را بیاورید در خدمت تولید قرار بدهید.
ایزدخواه با اشاره به اینکه ما این نظام هماهنگ و این دلالی را لازم داریم، گفت: این دلال باید محصول را به آفریقا، روسیه و آمریکای لاتین بفروشد و به نفع تولید دلالی کند. چرا به ضرر تولید کار می‌کنید؟ ما با تاجر مشکل نداریم، الان مگر در کشورهای صنعتی تاجر نیست؟ اما تجارتشان به ضرر تولید نیست.
وی در پایان با بیان این نکته که این نظامات باید هویت پیدا کند، افزود: بحث این نیست که سیاست جدید و یا قانون جدیدی باشد، بلکه شما باید این‌ها را هویت بدهید بطور مثال الان تعاونی‌ها نقش خودشان را در بازار نمی‌شناسند.
ارسال نظر