سم وکودهاي غير استاندارد در مواد غذايي/ سلامت مردم در گرو برخورد با ورود و استفاده از سموم قاچاق

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- مريم خديوي - از ابتداي سال ۹۳ اجراي طرح پايلوت بررسي باقي مانده سموم و کودهاي شيميايي براي ۷ محصول پرمصرف کشاورزي، سيب زميني، پياز، کاهو، خيار، گوجه فرنگي، سيب درختي و برنج در قالب يک برنامه ملي براي بررسي کاهش باقي مانده سموم در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت. اين طرح با هدف سالم سازي محصولات کشاورزي است زيرا استفاده بيش از حد سموم و کود شيميايي براي توليد محصول بيشتر در مزارع و باغ هاي کشاورزي رو به افزايش است. کارشناسان حوزه سلامت معتقدند که بقاياي سموم و کودهاي شيميايي در محصولات کشاورزي باعث بروز بيماري هاي خطرناک و شيوع سرطان هاي مختلف در کشور شده است، به طوري که وزير بهداشت هم به اين موضوع اشاره کرده و گفته است: با آن که استفاده از سموم خطرزا در کشاورزي کاهش يافته، ولي هنوز تا رسيدن به نقطه مطلوب فاصله داريم با آن که در قالب دبيرخانه شوراي عالي سلامت و امنيت غذا برنامه هايي در اين زمينه دنبال مي شود اما مي پذيريم که اين حرکت ها کند است و بايد با عزم ملي، دولت و مجلس با همکاري يکديگر به اين حرکت شتاب دهند.دکتر صفوي مديرگروه تغذيه دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکي اصفهان نيز در اين باره گفت: نظارت دقيقي بر مصرف کود و سموم در زمين هاي زراعي اعمال نمي شود و متأسفانه استانداردهاي مصرف کود و سم در ايران رعايت نمي شود. در واقع بيشتر افرادي که در مزارع کار مي کنند از اين استانداردها يا آگاهي ندارند يا قصور مي کنند. با استفاده از هر نوع سم يا کود و مصرف آن ها به هر ميزان مي توان بهتر آفت ها را از بين برد اما زماني که مصرف کود و سموم بيش از حد استاندارد باشد باقي مانده اين کودها و سموم ممکن است بر سلامت مصرف کننده تأثير بگذارد.مهندس اسدي کارشناس کشاورزي نيز در اين باره گفت: باقي مانده سموم محصولات کشاورزي گاهي به حدي زياد است که حتي بر طعم محصولات تأثير مي گذارد. سال هاست که در کشورهاي توسعه يافته مصرف سم و کود شيميايي به صورت قابل توجهي کاهش يافته اما روند رو به رشد استفاده از اين سموم به ويژه سموم تقلبي و غيرمجاز در ايران ادامه دارد که متأسفانه نبود نظارت بر عملکرد کشاورزان به اين مسئله دامن مي زند، در نتيجه از راهکارهاي جلوگيري از استفاده بي رويه سموم کشت محصولات «تراريخته» است که نياز به سم ندارد.سيب زميني، پياز، کاهو، خيار، گوجه فرنگي، سيب درختي و برنج ۷ محصول پرمصرف کشاورزي است که بر اساس نتايج طرح پايش سازمان غذا و دارو در ۱۰ نقطه کشور، ميزان باقي مانده کودهاي شيميايي و سموم در آن ها بيش از حد مجاز وزارت بهداشت اعلام شده است. دکتر هدايت حسيني مديرکل نظارت بر فرآورده هاي غذايي سازمان غذا و دارو، با بيان اين مطلب به سلامت نيوز گفت: از اوايل سال ۹۳ اين طرح به اجرا گذاشته شد و در برنامه پايش ملي بررسي باقي مانده سموم و کودهاي شيميايي مشخص شد ميزان مجاز کودهاي شيميايي در اين ۷ محصول بالاتر از حد مجازي است که اين وزارت خانه تعيين کرده است. همچنين ميزان باقي مانده کودها و سموم اين ۷ محصول متفاوت است و اعداد در حدود ۸ تا ۱۰ درصد باقي مانده را نشان مي داد.دکتر محمد ميرحسيني کارشناس محيط زيست نيز در اين باره گفت: دولت بيش از ۸۰۰ ميليارد تومان يارانه بابت کود و سموم دفع آفات پرداخت مي کند.

در حالي که در سال ۷۸ قانوني مصوب شد که به کودهاي آلي که ضرري براي انسان و محيط زيست ندارد يارانه پرداخت شود. متأسفانه هنوز اين مصوبه اجرايي نشده است.دکتر سهيل اسکندري معاون اداره کل نظارت و ارزيابي فرآورده هاي غذايي سازمان غذا و دارو نيز در اين باره گفت: از ابتداي سال گذشته موضوع پايش باقي مانده سموم به صورت پايلوت (آزمايشي) در کشور انجام شد اما ابتدا به دنبال اين بوديم که رديابي سلامت محصولات از مزرعه تا بازار به شکل نصب کدينگ بر روي محصول انجام شود به طوري که بر روي محصولي که به بازار عرضه مي شود يک شماره اختصاري با کد ۱۶ رقمي نصب شود تا وقتي که اين محصول به بازار عرضه مي شود و مورد پايش قرار مي گيرد، در صورت آلوده بودن آن به راحتي به استان و منطقه و مزرعه اي که آن محصول توليد شده دسترسي داشته باشيم و بتوانيم به سرعت آن را از بازار مصرف جمع آوري کنيم که متأسفانه مصوبه کدينگ (مصوبه سال ۸۶) براي سلامت محصولات کشاورزي محقق نشد. از اين رو وزارت بهداشت براي اين که بتواند به وظيفه قانوني خود عمل کند اقدام به ارائه طرح برنامه وضعيت موجود محصولات کشاورزي کرد.يحيي ابطالي رئيس کميته راهبردي عوامل کنترل بيولوژيک و غيرشيميايي آفات سازمان نباتات کشور نيز در اين باره گفت: مصرف سم در هر هکتار از زمين هاي کشاورزي ايران نصف ميزان مصرف ديگر کشورهاست و سلامت محصولات کشاورزي ايران از ميانگين جهاني بالاتر است، سالانه مبارزه با آفات در سطح ۱۴ تا ۱۶ ميليون هکتار انجام مي شود و به صورت متوسط در سال ۲۲ هزار تن سم به کشور وارد مي شود که بد مصرف کردن سموم يکي از مشکلات اساسي در حوزه کشاورزي است.وي افزود: طرح ارتقاي سلامت ۱۰ گروه از محصولات کشاورزي در دستور کار قرار گرفت و تصويب شد.

ابطالي درباره طرح کدينگ نيز گفت: اين که کد ۱۶ رقمي تخلف در توليد را نشان دهد يا به ايمني محصول کمک کند بايد گفت اين کد ۱۶ رقمي فرآيند زمان توليد در مزرعه تا سفره را نشان مي دهد کشاورزي ما آن قدر صنعتي نيست وسطح کشت به ويژه در محصولاتي مانند سبزي ها کم است که امکان به کارگيري چنين کدي نيست. وي تأکيد کرد: بيش از ۸۵ تا ۹۰ درصد محصولات توليدي کشور سالم است و صادرات محصولات کشاورزي حاکي از نبود باقي مانده سموم در برخي از محصولات است.

سلامت مردم در گرو برخورد با ورود و استفاده از سموم قاچاق
دکتر سهيل اسکندري معاون اداره نظارت و ارزيابي فرآورده هاي غذايي سازمان غذا و دارو- براساس برنامه پنجم توسعه يکي از برنامه هاي وزارت بهداشت پايش باقي مانده آفت کش ها و کودها و سموم در محصولات کشاورزي است که هم اکنون نمونه برداري از 7 محصول در کشور با همکاري سازمان غذا و دارو و با همکاري سازمان حفظ نباتات و سازمان ميادين ميوه و تره بار در حال انجام است. براي نمونه برداري از محصولات کشاورزي نيز 10 مرکز دانشگاهي که 9 مرکز از دانشگاه هاي قطب کشوري هستند فعال شده اند.

طبق برنامه بيشترين فعاليت بايد از سوي وزارت جهاد کشاورزي انجام مي شد که بايد بررسي را انجام مي دادند و ابتدا پايش را از مزرعه آغاز مي کردند که آيا استفاده از سم مصرفي در مزرعه مجاز و مخصوص آن محصول است؟ متاسفانه کشاورز ما به اين مسئله توجه ندارد. آلاينده ها در بخش کشاورزي 2 گروه است: يکي سموم و آفت کش ها که بررسي بر روي 4 محصول خيار، گوجه فرنگي، سيب درختي و برنج آغاز شده است و گروه ديگر باقي مانده کودها ، ميزان نيترات و فلزات سنگين بر روي سيب زميني، پياز و کاهو است که بررسي آن ها به عنوان هدف برنامه مورد توجه قرار گرفت و دانشگاه هاي علوم پزشکي 10 استان موظف شدند ماهانه ا زاين محصولات نمونه برداري کنند . نمونه برداري از ميدان هاي مرکزي ميوه و تره بار شهرها انجام مي شود تا بعد از بررسي ميزان سم موجود در محصول گزارش شود.در 6 ماه اول سال گذشته به دليل تاخير در تخصيص اعتبار طرح نهايي نشد اما نتايج کامل از نيمه دوم سال 93 به طور رسمي و قابل استناد مورد توجه قرار گرفت و تا نيمه دوم سال 94 ادامه دارد و مرحله بعدي پايش نيز از نيمه دوم امسال در همان 10 نقطه کشور شروع خواهد شد و تا نيمه دوم سال 95 ادامه خواهد داشت فهرست سموم مجاز محصولات کشاورزي در سال 86 تعيين شده و بر همين اساس وزارت بهداشت کميته سياستگذاري تشکيل داد تا وضعيت سموم و کودهاي شيميايي باقي مانده در محصولات کشاورزي را بررسي کند.هر سمي را نمي توانيم براي همه محصولات استفاده کنيم. سمي که براي خيار مجاز است شايد نتوان آن را براي مقابله با آفات گوجه فرنگي مصرف کرد از سويي مصرف برخي از سموم در هيئت نظارت تاييد نشده اما به شکل غيرمجاز و قاچاق وارد کشور مي شودکه براي تامين سلامت مردم نياز به برخورد با ورود و استفاده از سموم قاچاق و غير مجاز است . از اين رو وزارت جهاد کشاورزي بايد بر مصرف سموم استفاده شده توليدکنندگان و نيز ابزار سم پاشي نظارت دقيق داشته باشد. زيرا هم اکنون سم پاشي مزارع به شکل سنتي انجام مي شود. دستگاه ها کوچک و قديمي و در واقع از رده خارج هستند و نياز است که از فناوري و ابزار نوين و به روز استفاده شود.

سطح دانش کشاورزان با دادن آموزش هاي لازم افزايش يابد زيرا کشاورزان اولين گروهي هستند که در معرض خطر اين آفت کش ها و سموم هستند از اين رو کنترل و نظارت بر عملکرد آن ها مي تواند سلامت آن ها را به همراه داشته باشد. از طرفي به محض اين که بررسي ها و تجزيه و تحليل درباره باقي مانده سموم انجام شود، نتايج را اعلام خواهيم کرد تا مردم با اطمينان خاطر و بدون هيچ نگراني اين محصولات کشاورزي را در سبد غذايي خود بگنجانند.

استاندارد ملي آفت کش ها
به گفته دکتر سهيل اسکندري معاون اداره نظارت بر فرآورده هاي غذايي براي تعدادي از محصولات، استانداردهايي در زمينه حدمجاز سموم تبيين شده است، استاندارد ملي آفت کش ها براي صيفي جات، سبزي هاي ريشه اي، سبزي هاي برگي و غلات وجود دارد و اين استاندارد در پروتکل طرح پايش لحاظ مي شود، اما فقط توانمندي آزمايشگاهي که سموم را بررسي مي کند، متفاوت است.وي افزود: با آن که استانداردها در اين محصولات لحاظ شده اما به مصرف کننده ها توصيه مي کنيم که حتماً ميوه و سبزي ها را با آب بهداشتي شست و شو دهند و پوست ميوه ها و صيفي جات  پوست دار را براي اطمينان بيشتر از سلامت محصول بگيرند.مصرف کودها و سموم در توليد محصولات کشاورزي اجتناب ناپذير است اما بايد کشاورز از سم استاندارد استفاده کند.

افزايش آزمايشگاه هاي بررسي سموم
يک مقام مسئول در وزارت بهداشت و درمان از راه اندازي روش هاي آزمايشگاهي براي بررسي باقي مانده سموم خبر داد و گفت: در گذشته سمومي که در آزمايشگاه ها بررسي مي شدند تعدادشان اندک بود اما هم اکنون با افزايش و تجهيز بيشتر اين آزمايشگاه ها امکان بررسي بيش از صد نوع باقي مانده سموم وجود دارد.در اين آزمايشگاه ها اولويت بر اندازه گيري ميزان نيترات، عناصر و فلزات سنگين در محصولات است و اين آزمايشگاه ها زيرنظر ده دانشگاه علوم پزشکي کشور هستند و بعد از پايش و بررسي ميزان و حد سم موجود در محصول به طور فصلي نتايج اعلام مي شود تا تجزيه و تحليل هاي لازم و ضروري بر روي محصولات انجام و فعاليت هايي که صورت مي گيرد، بررسي و تحليل شود. ناگفته نماند در اين زمينه توانمندي آزمايشگاه هايي که سموم را بررسي مي کنند با يکديگر متفاوت است.

تامين سلامت محصولات در سياست هاي کلي سلامت
در بندهايي از سياست هاي کلي سلامت ابلاغ شده از سوي مقام معظم رهبري،  برکاهش مخاطرات و آلودگي‌هاي تهديد کننده سلامت مبتني بر شواهد معتبر علمي و تأمين امنيت غذايي و بهره‌مندي عادلانه آحاد مردم از سبد غذايي سالم، مطلوب و کافي، آب و هواي پاک، امکانات ورزشي همگاني و فرآورده‌هاي بهداشتي ايمن همراه با رعايت استانداردهاي ملي و معيارهاي منطقه‌اي وجهاني تاکيد شده است. 

باقي مانده سموم تنها روي 5 درصد محصولات بيش از حد مجاز است
هروي زاده-باقي مانده سموم تنها روي 5 درصد محصولات بيش از حد مجاز است .مهندس يحيي ابطالي معاون فني سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزي کشور ضمن بيان اين مطلب گفت: براي تعدادي از محصولات حد مجاز سم مصرفي تعيين شده و براي تعدادي هم اين مسئله درخواست شده است که در حال حاضر وزارت بهداشت براي 7 محصول کاهو، برنج، خيار، سيب زميني، گوجه فرنگي، پياز و سيب درختي بررسي کاهش مقدار باقي مانده سموم را در دستور کار خود قرار داده است. وي افزود: وزارت بهداشت موظف است، ميوه جات، صيفي جات، تره بار و ديگر مواد مصرفي خوراکي سم پاشي شده را قبل از عرضه به بازار، مورد بررسي قرار دهد و اگر سموم بيشتر از حد مجاز بود آن محصولات را از بين ببرد و به دستگاه هاي مربوطه تذکرات لازم را بدهد.مهندس ابطالي يادآور شد: با آن که سازمان غذا و دارو با کميسيون بهداشت در خصوص وضعيت نيترات ، عناصر سنگين و باقي مانده سموم در محصولات جلسه داشته است اما هنوز ما گزارشي در اين باره از سوي وزارت بهداشت دريافت نکرديم که درباره آن تحليل داشته باشيم که قطعا در اين وزارت خانه هنوز در حال بررسي است و رئيس سازمان غذا و دارو هم اعلام کرده ميزان باقي مانده سموم در خيار 3درصد است.وي اظهار کرد: طرح ارتقاي سلامت براي 10گروه محصول با هدف پايش سموم با همکاري معاونت غذا و دارو، جهاد کشاورزي و موسسه گياه پزشکي تهيه شده است و اعتبار اجراي آن از طريق يارانه سلامت تامين خواهد شد که اين موضوع در واقع پيگيري وضعيت محصولات از مزرعه تا سفره است و هدف اين است که کمترين ميزان سموم در محصولات باشد و شرايط بايد به گونه اي فراهم شود که اين طرح به طور کامل اجرايي شود. مهندس ابطالي يادآور شد: محصولات کشاورزي که در کشور توليد مي شود از محصولات وارداتي به مراتب سالم تر است و ميزان باقي مانده سموم در 95 درصد محصولات کشاورزي مجاز است و براساس اعلام سازمان ميادين ميوه و تره بار تنها 5 درصد محصولات کشاورزي داراي باقي مانده سموم بيش از اندازه هستند که اين ميزان نيز ناشي از مصرف بد سموم است.اين مقام مسئول با بيان اين که چهار عامل سلامت محصولات کشاورزي را تحت تاثير قرار مي دهد گفت: استفاده بي رويه از کود، سموم و باقي مانده عناصر سنگين و تکسين ها چهار عنصر تهديد کننده سلامت محصولات کشاورزي است که سازمان حفظ نباتات تنها مرجع داراي صلاحيت نظارت بر باقي مانده سموم در محصولات کشاورزي است. از ا ين رو ما به واردات سمي مکلف هستيم که با آفات مبارزه کند و از بروز خسارت به محصول کشاورزان جلوگيري به عمل آورد و بايد گفت در زمينه بهداشتي کشاورزان دانش لازم را درباره تاثيرات سموم ندارند و مسئوليت آن با نهادهايي نظير استاندارد، وزارت بهداشت، سازمان محيط زيست و ... است.