آب دهان شیطان از دوره هاشمی تا روحانی

گروه اقتصادی : روزگاری که فقط به تعداد انگشتان دست، اتومبیل هایی شخصی برای شاه و یکی دو سفارتخانه خارجی به ایران وارد شد، موضوع بنزین به عنوان سوخت اصلی این وسیله نقلیه و نیز به عنوان یک ضرورت شناخته شد.

به گزارش پارس ، مردم که در روزگار ورود اتومبیل به ایران، ماده ای به نام بنزین را به درستی نمی شناختند و فقط توصیفی خرافه ای از آن شنیده بودند، کم کم به آن « آب دهان شیطان» لقب دادند و می گفتند که این آب با جرقه ای دنیا را به آتش می کشد. البته آنها نام خود اتومبیل را نیز « اسب شیطان» و راننده اش را هم « ابن خناس» یعنی پسر شیطان می گفتند و این لقب های خرافه ای بیشتر در زمانی بر سر زبانها افتاد که در اثر یک بی مبالاتی محض، حریق بزرگی در محل دفتر « گاری خانه سیدحسن» واقع در خیابان چراغ برق آن روزگار (امیرکبیر امروز) رخ داد. سیدحسن، چند پیت بنزین برای فروش آورده بود که افراد بی اطلاع که در کنار آن ایستاده بودند برای روشن کردن چپق های خود کبریت کشیده و حریق بزرگی به پا کرده بودند.

با این حال فروشندگان بنزین در سالهای ابتدایی ورود اتومبیل به ایران همان دکان دارها، نفت فروش های بین راهی، دربان های کاروانسراها (که بعدها به صورت گاراژ درآمدند) و سپس عطاری ها، بقالی ها و نیز (در جاده ها) بعضی از قهوه خانه ها بودند. این وضع تا زمانی که شرکت های انگلیسی و روسی اقدام به ایجاد محل های مخصوصی به نام < تلمبه خانه> کردند، ادامه داشت و دیری نپایید که این تلمبه خانه ها نام < پمپ > به خود گرفتند.

بنزین از جمله کالاهایی است که از نخستین روزهای دادوستدش در کشورمان همواره بحث برانگیز بوده و هر چه میزان نیاز مردم به آن بیشتر می شد، در فروش و عرضه آن غَل و غَش و گرفتاری های بیشتری پیش می آمد. اکنون نیز منابع آگاه از افزایش قیمت بنزین تا سطح ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰تومان خبر می دهند.

بنزین بعد از انقلاب
قیمت : در سال ۱۳۵۷ هر لیتر بنزین به نرخ یک تومان بفروش می رسید. در سال ۱۳۵۹ دولت قیمت بنزین را با ۲ تومان افزایش به نرخ ۳ تومان عرضه کرد و این رقم تا سال ۱۳۶۸ ثابت ماند. در سال ۶۹ بنزین به نرخ ۵ تومان در هر لیتر رسید.

با پایان جنگ ۸ ساله ایران و عراق و روی کار آمدن دولتی که به دولت سازندگی موسوم شد، موضوع سازندگی اقتصادی درراس برنامه های دولت قرار گرفت. در آن زمان قیمت بنزین در حد همان لیتری ۵تومان باقی مانده بود اما در نهایت در سال ۱۳۷۴ قیمت بنزین به دو برابر افزایش یافت و به نرخ ۱۰ تومان عرضه شد. درنهایت نیز هاشمی رفسنجانی بنزین را با قیمت لیتری ۱۶تومان تحویل دولت بعدی داد.

مصرف: در مورد مصرف بنزین در آن زمان نیز، کارشناسان معتقدند که ایجاد سخت ترین محدودیت ها ظرف سالهای جنگ تحمیلی نیز نتوانست مصرف بنزین در کشور را برای همیشه کاهش دهد و آمارها نیز این حکایت را تأیید می کنند. چرا که مصرف بنزین کشورمان در سال ۱۳۵۸ به میزان روزانه ۱۵ میلیون و ۵۸۵ هزار لیتر بوده است که در سال ۶۷ مصرف آن رقم ۱۹ میلیون و ۴۶۶ هزار لیتر در روز افزایش نشان می دهد. اگر چه در سالهای ۵۹،۶۰ و ۶۱ نیز مصرف بنزین به علت کوپنی شدن و سایر محدودیت های دیگر از ۷/۱۵ تا ۴/۲ درصد کاهش داشته است.

واردات : ایران برای اولین بار در سال ۱۳۶۱ به وارد کننده بنزین تبدیل شد. در اولین سال واردات ایران تنها با کمبود یک میلیون و ۲۰۰ هزار لیتری بنزین در هر روز مواجه بود. در آن زمان قیمت بنزین لیتری ۳تومان بود. علیرغم افزایش قیمت ایران ظرف ۷ سال میزان واردات خود را به ۵ میلیون لیتر درروز افزایش داد.

همچنین نگاهی به روند واردات بنزین به کشور نشان می دهد که از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۵ متوسط واردات بنزین به کشور برابر با ۲.۴ میلیون لیتر در روز بوده است.

دولت اصلاحات وارد می شود
قیمت : با پایان دولت اکبر هاشمی رفسنجانی در میانه های دهه ۷۰ دولت اصلاحات به ریاست محمد خاتمی به مدت ۸ سال روی کار آمد. با آغاز به کار دولت اصلاحات، هرلیتر بنزین تنها ۱۶تومان قیمت داشت که البته مسئولان دولت اصلاحات تصمیم به افزایش قیمت آن گرفتند. به طوریکه در پایان عمر دولت هفتم یک لیتر بنزین ۳۸تومان ارزش داشت یعنی مسئولان اصلاحات توانستند قیمت بنزین را در ۴ساله اول عمر خود به بیش از ۱۰۰درصد افزایش دهند.

البته این پایان ماجرا نبود. چرا که دولتمردان اقتصادی خاتمی در دور دوم ریاست جمهوری او بار دیگر قیمت بنزین را افزایش دادند. افزایش قیمت بنزین در دور دوم ریاست جمهوری سید محمد خاتمی بیش از آنکه به افزایش قیمت شبیه باشد یک جهش قیمتی بود؛ چرا که در پایان عمر دولت هشتم هرلیتر بنزین دیگر ۳۸تومان ارزش نداشت و به قیمت ۸۰تومان عرضه می شد.

مصرف : قیمت بنزین در فاصله سال های ۷۶ تا ۸۰ افزایشی بیش از ۱۰۰درصدی داشت. علیرغم این موضوع، افزایش قیمت بنزین هیچگاه نتوانست مانع از افزایش مصرف شود. درحالیکه در سال ۷۶ مصرف روزانه بنزین ۳۵میلیون لیتر بود که در پایان سال ۷۶ مصرف آن به بیش از ۴۵میلیون لیتر در روز رسید.

درحالی دولت اصلاحات قیمت هر لیتر بنزین را از لیتری ۱۶تومان به لیتری ۸۰تومان رساند، که این افزایش ۵۰۰درصدی هیچگاه تجربه کاهش مصرف را به ثبت نرساند. در پایان سال ۸۴ و هم زمان با پایان عمر دولت هشتم، مصرف بنزین به نزدیک ۷۰میلیون تومان رسیده بود.

نتیجه آنکه در دولت اصلاحات افزایش قیمت بنزین هیچگاه با کاهش مصرف همراه نبوده است.

واردات : در سال ۱۳۷۶ با روی کار آمدن دولت اول اصلاحات واردات بنزین به کشور با بیش از ۱۲۰ درصد رشد به ۵.۸ میلیون لیتر در روز می رسد.

در سال های ۷۷ و ۷۸ میزان واردات بنزین به کشور با کاهش ۳۵ درصدی و ۱۰ درصدی نسبت به سال قبل خود مواجه می شود اما از سال ۷۹ تا ۸۳ با افزایشهای شدید و پی در پی همراه است. واردات بنزین در سال ۷۹ با رشدی ۵۵.۳ درصدی همراه می شود. در سال ۸۰ هم واردات بنزین شاهد ۴۸ درصد افزایش است. براساس آمارهای موجود، در سال ۱۳۸۱، وزارت نفت برای تامین نیاز بنزین کشور روزانه بیش از ۱۰ میلیون لیتر از این فراورده را وارد کرده است که این رقم در روندی افزایشی در سال ۸۳ به بیش از ۲۲ میلیون لیتر در روز افزایش یافت. دولت اصلاحات در سال پایانی عمر خود یعنی در سال ۸۳ باز هم واردات بنزین را بیش از ۵۰ درصد افزایش داد تا رکورد بیشترین میزان واردات بنزین به کشور در مرز ۲۳ میلیون لیتر در روز را از آن خود کند. نکته قابل توجه آنکه میانگین افزایش واردات روزانه بنزین از سال ۷۹ تا پایان سال ۸۳ بیش از ۴۶ درصد است.

دولت اصلاحات در حالی بر سر کار آمد که میزان واردات بنزین به کشور بیش از ۵ میلیون لیتر در روز بود اما زمانیکه دولت را به محمود احمدی نژاد تحویل داد میزان واردات این محصول استراتژیک به بیش از ۲۳ میلیون لیتر در رزو رسیده بود.

بنابراین می توان گفت افزایش ۵۰۰درصدی هرلیتر بنزین در کاهش واردات آن نیز تاثیر گذار نبود.

بنزین در دوره احمدی نژاد
قیمت : پس از دولت اصلاحات محمود احمدی نژاد به قدرت رسید که پیش از این دوسال شهردار تهران بود. افزایش یک مرتبه واردات بنزین در شرایطی که قیمت این فراورده در بازار جهانی به یکباره افزایش یافت باعث شد تا مسئولان نفتی به فکر چاره ای برای این مشکل بیفتند و طرح سهمیه بندی بنزین را به عنوان بهترین روش برگزینند. ساعت نه شب پنجمین روز تابستان سال ۱۳۸۶زمانی که رسانه ها اعلام کردند قانون سهمیه بندی بنزین از نیمه شب به اجرا در می آید، ناگهان صاحبان خودروها برای تهیه و ذخیره سازی سوخت به پمپ بنزین ها هجوم بردند.

قیمت بنزین پیش از شروع سهمیه بندی ۸۰ تومان در هر لیتر بود و بعد از شروع سهمیه بندی به ۱۰۰ تومان در هر لیتر رسید. با شروع سهمیه بندی بنزین، برای هر اتومبیل سواری شخصی در ماه یکصد لیتر، برای تاکسیهای بنزین سوز هشتصد لیتر و برای مسافربر شخصی ششصد لیتر بنزین در نظر گرفته شد. صاحبان خودروها نیز با داشتن کارت سوخت می توانستند از این سهمیه بنزین استفاده کنند.

آخرین زمانی که قیمت بنزین افزایش یافت سال ۸۹ و ابتدای اجرای فاز نخست گام هدفمندی بود که قیمت بنزین از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان افزایش یافت. همچنین قیمت بنزین آزاد از ۴۰۰ تومان به ۷۰۰ تومان رسید.

واردات : صادرات بنزین و بی نیاز شدن از واردات یکی از میراث های مبارک احمدی نژاد برای دولت یازدهم بود. با شروع به کار دولت نهم در سال ۸۴ میزان واردات بنزین به کشور با افزایشی ۹ درصدی همراه بود. در سال ۸۵ نیز میزان واردات بنزین به کشور بیش از ۱۰.۸ درصد افزایش یافت و به از ۲۷ میلیون لیتر در روز فراتر رفت.

در سال ۸۶ دولت تصمیم به سهمیه بندی بنزین گرفت. علت سهمیه بندی بنزین هم این بود که ایران نزدیک به یک سوم از بنزین مصرفی اش را وارد می کرد و برآوردها نشان می داد که این کشور به طور متوسط سالانه بیشتر از پنج میلیارد دلار بنزین برای مصرف داخلی وارد می کند. همین موضوع سبب شد تا روند صعودی واردات بنزین به کشور پس از ۷ سال متوقف شود بطوریکه میزان واردات بنزین در سال ۸۶ با ۳۰ درصد کاهش به کمتر از ۲۰ میلیون لیتر در روز رسید.

هرچند که واردات بنزین در سالهای ۸۷ و ۸۸ با افزایش همراه بود اما در نهایت به ۲۱ میلیون لیتر در روز نرسید. در سال ۸۹ واردات بنزین باز هم کاهشی ۳۰ درصدی را تجربه کرد و به کمتر از ۱۵ میلیون لیتر رسید. در واقع مدیریت دولت نهم توانست بی تدبیری دولت اصلاحات در وابستگی به واردات بنزین را جبران کرده و در سال ۹۰ با ۶۷ درصد کاهش در میزان واردات بنزین، بیشترین کاهش در وابستگی به واردات بنزین را به نام خود ثبت کند. نکته قابل توجه اینکه در سال ۹۰ برای اولین بار امکان صادرات بنزین به مقدار محدود (روزانه ۲.۷ میلیون لیتر) نیز فراهم شد.

مصرف : در سال ۸۴، مصرف بنزین روزانه ۶۷ میلیون لیتر اعلام می شود که نسبت به سال قبلش سال ۸۳ که ۶۰ میلیون و ۶۷۰ هزار لیتر بوده است با افزایش ۸/۷ درصدی مواجه شده بود. مسئولان نفتی کشور به طور جسته و گریخته در سخنرانی ها و مصاحبه هایشان در طول سال ۸۵ مرتباً از سوخت بنزین ۷۰ میلیون لیتر صحبت به میان آورده اند. اما با سهمیه بندی بنزین، از سال ۸۶ تا ۹۰ در روندی کاهشی، به ۶۰میلیون لیتر در روز رسید.

گرچه در سال ۹۱ و ۹۲ مصرف بنزین نسبت به سال های پیش افزایش یافت، از روزانه ۶۰میلیون لیتر به نزدیک ۷۰میلیون لیتر در روز رسید اما درعین حال تولید بنزین فاصله زیادی با میزان مصرف نداشت به طوریکه در سال جاری تولید از مصرف نیز پیشی گرفت.

و اما تدبیر دولت روحانی
اکنون قیمت جدید بنزین در هاله ای از ابهام قرار دارد. قیمت پایین، مصرف بالا، کسری بودجه هدفمندی یارانه ها و واردات سالانه ۵۰۰۰ میلیون لیتری بنزین استدلال هایی است که از سوی تیم اقتصادی دولت برای افزایش قیمت این فرآورده اساسی مطرح شده و در شرایط فعلی که لایحه بودجه سال ۹۳ در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است، دو گزینه افزایش قیمت و حذف سهمیه بندی حامل های انرژی مورد توجه قرار گرفته است.

استدلال های دولتمردان برای افزایش قیمت حامل های انرژی، واکنش مرکز پژوهش های مجلس را نیز به دنبال داشته و این مرکز در هفته جاری جایگاه هدفمندی یارانه ها را در لایحه بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور بررسی و اعلام کرده است: با توجه به شرایط رکود تورمی اقتصاد ایران، افزایش بدون هدف قیمت حامل های انرژی به تشدید این شرایط منجر خواهد شد و تحقق اهداف قانون هدفمند کردن را نیز با ابهام بیشتر مواجه می کند.