همه چیز درباره تجارت سیگار در ایران

به گزارش پارس به نقل از دنیای اقتصاد، می توان به جرات گفت که از مجموع ۶۵میلیارد نخ سیگار مصرفی کشور ۲۵درصد آن در اختیار قاچاق است که اگر نتوانیم مدیریت کنیم، باید صنعت دخانیات را فقط در خاطراتمان مرور کنیم. معصوم نجفیان، مدیرعامل ۴۰ساله شرکت دخانیات متولد پارس آباد مغان است.

وی دارای مدرک کارشناسی ارشد MBA و کارشناسی مهندسی صنایع با گرایش تکنولوژی صنعتی است. مدیرعامل و نایب رییس هیات مدیره شرکت ایدم (تولیدکننده موتورهای دیزلی) ، عضو هیات مدیره و معاونت برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی فولاد ایران و عضویت در هیات مدیره شرکت گواه (خدمات پس از فروش شرکت ایران خودرو دیزل) از سوابق کاری نجفیان در عرصه صنعت کشور است. افزایش تولید و فروش سیگار و افزایش سهم سیگار داخلی از بازار داخل، افتتاح خطوط تولید سیگار در مجتمع های مازندران و آذربایجان غربی، تولید برندهای جدید تیر اسلیم مشکی و بهمن سوپر اسلیم مشکی، ایجاد امنیت شغلی و رسیدگی به مسایل رفاهی کارکنان شرکت باعث شده است، برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به ویژه اعضای کمیسیون صنایع و معادن، شرکت دخانیات را یکی از موفق ترین بنگاه های اقتصادی کشور قلمداد کنند.

از این رو، درباره آخرین وضعیت شرکت دخانیات، میزان مصرف، تولید و قاچاق سیگار، صادرات و واگذاری این شرکت با معصوم نجفیان، مدیرعامل دخانیات به گفت وگو نشسته ایم.
***

میزان تولید شرکت دخانیات در هفت ماهه امسال چگونه بود و تا پایان سال به چه میزان خواهد رسید؟
در سال ۱۳۹۱ در مجموع حدود ۱۶میلیارد نخ سیگار تولید شد. در سال جاری نیز تاکنون آمار تولید شرکت از مرز ۱۶میلیارد نخ گذشته است. در واقع نه تنها کل تولید سال گذشته محقق شده است، بلکه میزان فروش هفت ماهه اول سال با کل فروش سال ۹۱ نیز برابری می کند. این درحالی است که شرکت دخانیات برای سال آینده نیز برنامه تولید ۲۸میلیارد نخ سیگار را هدف گذاری کرده است که از این میزان ۴میلیارد نخ صادر خواهد شد.

بر اساس آمارهای موجود در کشور سالانه ۶۵میلیارد نخ سیگار مصرف می شود که به طور حتم هم اکنون این آمار با رشد مواجه شده است، از این میزان چقدر از طریق مبادی غیررسمی (قاچاق) تامین می شود و مبادی غیررسمی سیگار در ایران کدام مناطق است؟ همچنین طی سال گذشته شرکت دخانیات آمار قاچاق سیگار را اعلام کرد، چرا هم اکنون این شرکت شفاف سازی نمی کند؟
از زمانی که مدیریت این شرکت را به دست گرفتم، به دفعات در خصوص میزان قاچاق سیگار به کشور اطلاع رسانی و شفاف سازی صورت گرفت. مصرف سرانه سیگار در ایران ۸۵۵ نخ است که البته بیشترین سرانه مصرف سیگار در دنیا به کشور روسیه با ۲هزار و ۵۰۰ نخ سیگار اختصاص دارد و کمترین مصرف سیگار به کشورهای افغانستان، پاکستان و هندوستان با کمتر از ۵۰۰نخ سیگار تعلق دارد.

مصرف سالانه سیگار در جهان به ۵هزار و ۶۰۰ میلیارد نخ می رسد، به گونه ای که کشور چین بزرگ ترین تولیدکننده سیگار جهان محسوب می شود که سالانه ۲هزار و ۲۵۰میلیارد نخ سیگار تولید می کند و در واقع ۴۳درصد تولید سیگار جهان به این کشور تعلق دارد، هر چند که مصرف سالانه سیگار در چین ۳۸درصد مصرف سیگار در جهان است. با توجه به میزان مصرف بالغ بر ۶۵میلیارد نخ سیگار در کشور در سال ۹۱، معادل ۱۶میلیارد نخ آن از طریق تولید داخل، ۱۶میلیارد نخ توسط تولید مشارکتی، ۷میلیارد نخ نیز از سوی عاملیت های صنعتی (در مجموع ۳۹ میلیارد نخ) و بیش از ۸میلیارد نخ نیز از طریق واردات به طور رسمی تامین شد. از این رو حدود ۲۵درصد از میزان مصرف سالانه کشور به صورت قاچاق و از مبادی غیررسمی که عمدتا نیز از کردستان عراق است وارد کشور می شود.

علت عمده قاچاق سیگار به ایران چیست؟
کشور چین با مساحت بیش از ۹میلیون کیلومتر مربع و ۱۷کشور همسایه یک درصد قاچاق سیگار دارد، اما در ایران که ۶/۱میلیون کیلومتر مربع و ۷ کشور همسایه دارد، معادل تولید داخلی و مشارکتی، قاچاق سیگار انجام می شود. این روندی است که افزایش عوارض و تعرفه های گمرکی واردات موجب آن شده است. افزایش تولید و ارتقای کمی و کیفی تولیدات داخل به صورت مستقیم بر قاچاق تاثیر دارد.

یکی از آمارهایی که در کشورمان همه ساله بر میزان آن افزوده می شود قاچاق سیگار است که علاوه بر تبعات منفی و زیانباری که در بحث سلامت و بهداشت جامعه دارد در عرصه فعالیت های اقتصادی نیز به شدت مخرب و مسموم است؛ بنابراین باید با تولید و ارتقای کمی و کیفی محصول درصدد بسترسازی و ایجاد ظرفیت های جدید تولیدی باشیم تا بتوانیم با تکیه بر الگوها و فناوری های نوین تولیدی در ارتقای صنعت دخانیات و مبارزه با پدیده قاچاق نقش اساسی و محوری را ایفا کنیم. افزایش تولید محصولات دخانی، تجارت خارجی صنعت دخانیات کشور، گسترش و متنوع سازی بازارهای هدف برای سیگار ایرانی بر اساس استانداردهای روز دنیا، از برنامه های مهم کلان شرکت دخانیات است.

از سوی دیگر، خیلی ها اذعان داشتند که با افزایش قیمت سیگار مصرف کننده گرایشی به سمت آن نخواهد داشت که متاسفانه نه تنها مصرف کاهش نیافت، بلکه هم واردات و هم تولید ملی تحت الشعاع آن قرار گرفته و بازار مصرف نیز در اختیار قاچاق قرار گرفت و درآمد ملی پیش بینی شده در بودجه کشور نیز از محل تولید و واردات کالای دخانی نیز محقق نشد. ایران یکی از دو کشور دنیا است که بالاترین میزان قاچاق سیگار را دارا است. ایران نیم درصد از سهم بازار جهانی فروش دخانیات و رقمی حدود ۳۰درصد بازار مصرف داخل کشور را در اختیار دارد. این در حالی است که نوک پیکان حملات به سوی این شرکت است که متاسفانه یک تصمیم کارشناسانه و اقتصادی برای ۷۰درصد دیگر مدنظر نبوده است.

امروز در تلاشیم تا حضور خود را در سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی در مقیاس گسترده ای در این بازار ارتقا بخشیم که این امر نیازمند حمایت گسترده نهادهای ذی ربط است. کوتاهی در تامین نیاز بازار مصرف سبب افزایش قاچاق خواهد شد، بیش از یک سوم تجارت بین المللی سیگار یعنی میلیاردها دلار در سال به طور مستقیم و غیرمستقیم از راه غیرقانونی و با فرار از پرداخت عوارض گمرکی و مالیات صورت می گیرد. این واقعیت موجب کاهش قیمت و افزایش تقاضای سیگار، همچنین زیر سوال رفتن قوانین مالیاتی مربوط به سیگار که در جهت کاهش مصرف آن وضع شده اند، می شود.

سلامت عده بیشتری از انسان ها به خاطر افزایش مصرف سیگار به خطر می افتد و قاچاق سیگار بستری مناسب برای جرایم سازمان یافته، پولشویی و اخاذی می شود.

آخرین وضعیت صنعت دخانیات در جهان چگونه است؟
گردش مالی محصول سیگار در کشور سالانه ۴هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است که ۵۵درصد این رقم یعنی ۲هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سهم قاچاق سیگار است و هزار و ۵۰۰میلیارد تومان نیز سهم واردات و تولید داخل می شود. براساس آمار ارائه شده، سالانه پنج هزار و ۶۰۰ میلیارد نخ سیگار در دنیا مصرف می شود که تجارتی معادل ۳۳۰میلیارد دلار در سال را به خود اختصاص می دهد. اگر فروش نفت کشور سالانه ۷۰میلیارد دلار درآمد داشته باشد، تجارت جهانی سیگار معادل با درآمد پنج سال فروش نفت کشور خواهد شد. حدود ۱۰۰ میلیون نفر در جهان به کسب و کار در صنعت دخانیات مشغول هستند.

بنابراین، برای درک بهتر مساله و مبارزه موثر با مصرف آن باید به همه جنبه های آن توجه کرد. کشورهای آمریکا، ژاپن، کره و برخی کشورهای دیگر با سرمایه گذاری در صنعت دخانیات و حمایت از صادرات کالاهای دخانی سالانه درآمد بسیار هنگفتی را کسب می کنند و به صورت یک صنعت سودآور به آن نگاه ویژه دارند. اما در ایران برخی از کارشناسان بر این باورند که نبود صنعت دخانیات و تولید آن در ایران نافی مصرف آن نخواهد شد. این درحالی است که از میزان بیش از ۶۵میلیارد نخ در سال رقم زیادی در اختیار تولیدات داخلی نیست که باید برای تامین بخش خالی این بازار برنامه ریزی کرد.

گفته می شود بخش اعظم واردات سیگار به ایران از کشورهای سوییس، ترکیه و امارات صورت می گیرد، آیا هم اکنون نیز واردات از این مبادی انجام می شود؟
هرگونه نظارت بر واردات بر عهده مرکز برنامه ریزی و نظارت بر دخانیات کشور و زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده و وظیفه ما تنها تامین، تولید و فروش است.

آیا شرکت دخانیات برنامه توسعه ای برای ورود به بازارهای صادراتی دارد؟
به منظور ارتقای صادرات و ورود بیشتر به بازارهای هدف صادراتی باید در مرحله نخست ارتقای کیفی را در کشور محقق کنیم که این امر تنها با در اختیار داشتن پرسنل با انگیزه و مجرب امکان پذیر خواهد بود. در این زمینه و در راستای امنیت شغلی به منظور ایجاد انگیزه در کارکنان برنامه ریزی هایی در دستور کار داریم تا بتوانیم میزان تولید را ۴۰درصد افزایش دهیم. تحقق این امر تنها با ایجاد امنیت شغلی میسر خواهد بود؛ چرا که هم اکنون در شرکت دخانیات ایران بیش از ۷هزار نفر به صورت مستقیم و رقمی بیشتر از این به صورت غیرمستقیم در این صنعت مشغول به فعالیت هستند.

همچنین برای توسعه صادرات به رغم ایجاد انگیزه در پرسنل، باید از ماشین آلات جدید با برندهای جدید استفاده شود. تاکنون با برنامه ریزی صورت گرفته کشورهای هدف صادراتی از سوی شرکت دخانیات شناسایی شده اند که از جمله آنها می توان به عراق و کشورهای همجوار اشاره کرد. تاکنون به میزان ۲۰میلیون یورو توتون و تنباکو از سوی شرکت به بازارهای صادراتی صادر شده است. به اعتقاد من، برای دستیابی به صنعتی پایدار باید ارزبری و ارزآوری شرکت کاملا با هم برابری داشته باشد.

از صادرات کالای دخانی چه خبر و بازارهای هدف شما کدامند؟
برنامه صادرات ۴میلیارد نخ سیگار از سوی شرکت به بازارهای جهانی از اهداف و برنامه های ما است.

همانطور که گفته شد در قبال ارز برای این صنعت باید ارزآوری نیز وجود داشته باشد، بنابراین شرکت دخانیات ایران از طریق تدوین سیاست های اقتصادی خود به ویژه در بخش صادرات، منطبق با موقعیت خود، بازار هدف را تعریف کرده و توانسته است با رقابت پذیری با رقبا، توانایی خود را برای افزایش سهم بازار مصرف داخل و ایجاد و تقویت سهم خود در بازارهای بین المللی تعریف و اجرایی کند که در همین راستا صادرات سیگار آغاز شده است. افتتاح دفتر فروش تنباکوی زرد طلایی در لبنان و صادرات سیگار به کشورهای همجوار که کارهای اولیه آن انجام پذیرفته است در این راستا است.

از سوی دیگر، با راه اندازی خطوط تولید سیگار در سقز با دو برند، وارد بازار مصرف عراق خواهیم شد و سقز می تواند به عنوان یک سکوی صادراتی نقش مهمی را در امر صادرات ایفا کند. برای راه اندازی خطوط تولید سیگار در دخانیات شهرستان سقز اهتمام جدی انجام گرفته است، زیرا دخانیات سقز می تواند در کنار تامین نیاز داخل، در بحث صادرات نیز امکان خوبی برای پیشرفت را ایجاد کند. خطوط تولید سیگار در نخستین فرصت راه اندازی خواهند شد و پس از آن با توجه به مصرف روزانه ۲۵۰۰نخ سیگار در روسیه و همچنین با توجه به شرایط آب و هوایی این کشور به منظور عدم کشت توتون، این کشور هدف بعدی صادرات سیگار و توتون ما خواهد بود.

وضعیت کشاورزی شرکت در چه شرایطی است؟
بر اساس تکلیف وزیر صنعت، معدن و تجارت، شرکت دخانیات یکی از برنامه های مهم و اساسی خود را به سمت کاشت توتون و صادرات این محصول استراتژیک برده است. در واقع اگر کشت توتون مورد حمایت متولیان امر قرار گیرد، می تواند به صورت اساسی برای کشور ارزآوری داشته باشد. برای نمونه، میزان سرانه مصرف سیگار در روسیه ۲۵۰۰ نخ است که این کشور به خاطر شرایط اقلیمی نمی تواند کشت توتون داشته باشد.

اگر توتون داخلی مورد حمایت قرار گیرد، در کنار تامین نیاز داخل می تواند یک کالا و محصول صادراتی باشد. با توجه به نیاز داخل به توتون و فراهم کردن زمینه های صادرات و اهتمام در عدم خروج ارز از کشور، شرکت دخانیات ایران ۶هزار هکتار اراضی تحت کشت توتون (با تولید حدود ۱۰هزار تن) در استان های گلستان، مازندران، گیلان، کردستان و آذربایجان غربی و ۱۱۰۰هکتار اراضی برای کشت تنباکو در استان های اصفهان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی و بوشهر را در اختیار دارد که این رقم با توجه به پشتیبانی فنی و مالی شرکت از کشاورزان تحت پوشش و اجرای برنامه های مکانیزاسیون که باعث تسهیل در امور کشت می شود، در آینده افزایش می یابد.

در حال حاضر، با توجه به مصرف سالانه بیش از ۶۵میلیارد نخ سیگار در کشور، نیاز به توتون با توجه به خرمن های موجود و لزوم استفاده حداقل حدود ۵۰درصدی توتون های داخلی در خرمن، کشت و تولید حدود ۳۰هزار تن توتون در کشور ضروری است که در حال حاضر تنها یک سوم میزان اعلام شده در کشور تولید می شود. انجام این امر با رویکرد ارتقای کیفی محصول تولیدی، از خروج بیهوده ارز و مصرف کالای قاچاق جلوگیری می کند که البته این مهم با عنایت و پشتیبانی مسوولان مربوطه، قابل عملیاتی شدن است.

آیا نوسان نرخ ارز تاثیری بر قاچاق سیگار به کشور خواهد داشت؟
همواره نرخ دلار با میزان قاچاق رابطه معکوسی دارد، به گونه ای که با افت قیمت دلار میزان قاچاق سیگار به کشور با افزایش مواجه خواهد شد.

میزان مصرف سیگار در کشور در سال جاری و تاکنون به چه میزان بوده و آیا از منحنی رشد برخوردار است؟
براساس آمارهای موجود، مصرف سیگار طی یکصد سال گذشته با رشد ۱۰۰درصدی مواجه بوده و همواره کاهش مصرف متصور نیست؛ چون سیاست مدونی در راستای کاهش مصرف در کشور وجود ندارد. امسال در مقایسه با گذشته مصرف سیگار در کشور با آمار رشد ۲ تا ۳درصدی همراه بوده است.

تاثیر مذاکرات اخیر ژنو بر فعالیت های شرکت دخانیات ایران را چگونه می بینید؟
این مذاکرات شاید در فضای کلی کشور تاثیرگذار باشد، اما به رغم آنکه ۶۰درصد مواد اولیه مورد نیاز خود را از خارج و ۴۰درصد مابقی را هم از محل تولید داخل تامین می کنیم، براساس برنامه ریزی صورت گرفته، تحریم های بین المللی نتوانسته بر روند تولید شرکت تاثیر بسزایی داشته باشد. زیرا تا یک سال آینده نیز مواد اولیه در انبارهای شرکت موجود است و برای تامین آنها با نوسان نرخ ارز در صورت ادامه تحریم ها، مشکلی نخواهیم داشت.

وضعیت واگذاری شرکت دخانیات به کجا رسید؟
در هیات وزیران در سال ۹۱ وظایف حاکمیتی از نظارتی تفکیک شد؛ به گونه ای که هر گونه عاملیت های صنعتی و مبارزه با قاچاق به سیستم حاکمیتی واگذار و تصدیگری به شرکت دخانیات ایران تفویض شد.

به اعتقاد من شرکت دخانیات همانند یک نوزاد ۷۰ساله است که باید همواره تقویت شود؛ چراکه رقبای ما از تکنولوژی پیشرفته در زمینه ماشین آلات برخوردارند و ما نیز به دنبال این تجهیزات هستیم، از این رو در چنین فضایی تنها حمایت مسوولان را می طلبیم. واگذاری شرکت دخانیات در مراحل نهایی قرار دارد. با توجه به نامه اخیر معاون اول رییس جمهور، سازمان خصوصی سازی یک ماه فرصت دارد که ۵۵درصد از سهام شرکت را به صندوق بازنشستگی فولاد بابت رد دیون واگذار کند که پیش بینی می شود تا پایان امسال این امر محقق شود.

آرزوی قلبی شما افزایش تولید و فروش است یا کاهش آن؟
من آرزو می کنم که در داخل این کشور یک نفر سیگاری هم نباشد تا تمام تولیدات صادر شود، ولی تا زمان نیاز بازار مصرف داخلی، وظیفه ما تولید این کالای مذموم است.