تغییرات کریدوری منطقه ای ترکیه و خسارت هایی که متوجه ایران می شود!

 اگر نگاهی به تاریخ قبل از دو دهه پیش ترکیه بیندازیم، مثلا ترکیه دهه هشتاد و نود میلادی را مورد مطالعه قرار دهیم، می بینیم این کشور، از اقتصادی ضعیف با تورمی بالا برخوردار بود که نه می توانست به تولید داخلی خود رونق دهد، نه منابع زیرزمینی مثل نفت و گاز داشت که از قبل آنها درآمد کسب کند و نه از امکانات بالقوه داخلی و ژئوپلتیکی خود بهره می برد. ترکیه وقتی این واقعیت را درک کرد که باید خود تولید ثروت کند، تحول اقتصادی خود را کلید زد تا آنجا که اکنون با تولید ناخالص داخلی تقریبا 771 میلیارد دلاری، یکی از کشورهای عضو گروه 20 است. دولت رجب طیب اردوغان از زمانی که به روی کار آمد، ضمن این درک واقعیت، دریافت که باید سیاست خارجی خود را به دیپلماسی اقتصادی تغییر دهد تا از این طریق منابع تولید ثروت در اختیار داشته باشد. از یک سو به بازارهای کشورهای منطقه نفوذ کند و از سوی دیگر تولید داخلی کشورش را رونق دهد. برای همین ترکیه در دو دهه گذشته به استاد استفاده از فرصت ها برای رسیدن به درآمد اقتصادی تبدیل شده است. 

آنکارا ضعف کشورهای همسایه را فرصتی برای خود می بیند تا از آن بهره برداری کند. برای همین می بینیم که در بازارهای کشورهای همسایه در بحبوحه مشکلات داخلی و بحران های امنیتی شان نفوذ می کند (مثل عراق) یا از بحران های اقتصادی کشورها برای رسیدن به منافع اقتصادی خود (مثل ایران تحت تحریم) بهره برداری می کند. همچنین با تشکیل بلوک کشورهای ترک زبان، تلاش های تازه ای را برای نفوذ به کشورهای آسیای میانه آغاز کرده است که قبل از هر چیز اهداف اقتصادی را مد نظر دارد. به این ترتیب ترکیه توانسته رونقی به اقتصاد خود بدهد که تا قبل از دو دهه پیش نبوده است.

در حال حاضر ترکیه تلاش دارد از مساله تحریم های ایران و تنش های تهران با غرب به ویژه ایالات متحده امریکا نهایت استفاده را ببرد. برای همین دو موضوع را در دستور کار خود قرار داده است؛ یکی تغییر کریدورهای منطقه ای و دیگری سرمایه گذاری روی گاز در آب های مدیترانه برای به حداقل رساندن وارادات انرژی گاز.

نفت و گاز

گاز یکی از منابع حیاتی مصرفی ترکیه است. این کشور چند سالی است که منابع گازی در دریای مدیترانه را کشف کرده و به سراغ استخراج آن رفته است. سرمایه گذای آنکارا روی استخراج گاز از منابع دریای مدیترانه بالاست و انتظار دارد خیلی زود به این محصول برسد. با همین هدف ترکیه درصدد دستیابی به نفت و گاز در لیبی برآمده است. 

گزارش ها حاکی از آن است که ترکیه پیشرفت های قابل قبولی در زمینه دستیابی به گاز رسیده است. تا آنجا که بعد از واقعه تروریستی انفجار لوله های انتقال گاز ترکیه از ایران، از بازسازی آن سرباز می زند و نسبت به اصلاح این لوله ها بی میلی نشان می دهد. 

کریدور شرق به غرب و ترانزیت کالا

ترکیه در حال تغییر  کریدورهای عبوری از ایران است. کریدور شرق با غرب، با طراحی جدید ترکیه قرار است از شمال، ایران را دور بزند. به این ترتیب که مسیری از شمال ترکیه به گرجستان، سپس آذربایجان و با عبور از دریای خزر به ترکمنستان از آنجا به قرقیزستان و سپس به چین احداث کرده است و رانندگان وسایل نقلیه سنگین را تشویق می کند از آن مسیر استفاده کنند. توجیه احداث این مسیر اتصال راه زمینی کشورهای ترک زبان به یکدیگر است. ترکیه حتی مانع از عبور بسیاری از وسایل نقلیه سنگین از اروپا از طریق ایران برای رسیدن به چین می شود و آنها را به سمت مسیر مزبور هدایت می کند. این مساله تاثیر شگرفی بر کاهش ترانزیت کالا از ایران گذاشته است. این وضعیت، مطلوب ایالات متحده که ایران را به واسطه تحریم های ظالمانه تحت فشار گذاشته است نیز محسوب می شود. به این ترتیب ترکیه هم دل امریکایی ها را به دست آورده و آنها را با خود همراه کرده و هم نفوذ خود را در کشورهای به زعم خود ترک زبان در شمال ایران افزایش داده است. همچنین وابستگی آنها را به خود بیش از پیش کرده است. 

کریدور دیگری که ترکیه در حال چانه زنی برای احداث آن است، کریدور شمال جنوب از طریق عراق است. به این ترتیب که مسیری از بندر بصره در عراق تا اقلیم کردستان و مرزهای ترکیه کشیده شود و این مسیر از خاک ترکیه به گرجستان و سپس روسیه وصل شود. در صورت تکمیل این طرح ضربه اقتصادی شدیدی به ایران وارد می شود و موقعیت ژئوپلتیکی آن نیز به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

راه های پیش روی ایران

ایران برای رفع این تهدیدها چند کار را باید فورا و بدون فوت وقت انجام دهد. اول از همه، باید رفتار خود را با کامیون داران و وسایط نقلیه سنگین ترانزیتی به خاک خود تغییر دهد، تسهیلات قابل توجه و مهمی در اختیار آنها قرار دهد و آنها را تشویق کند برای انتقال کالا از خاک ایران استفاده کنند. 

همچنین باید فورا کریدور شمال – جنوب را فعال کند. برای همین باید خط ریلی راه آهن رشت – آستارا در سریع ترین زمان ممکن راه اندازی شود. همچنین باید راه آهن رشت – بندر انزلی که مسیر بسیار کوتاهی است، فورا راه اندازی شود تا به این ترتیب بندر عباس در جنوب ایران به آستاراخان و از آنجا به سنت پترزبورگ روسیه وصل شود. 

ایران همچنین باید به مسیر اوراسیا بیش از پیش اهمیت دهد و حمل و نقل ریلی و جاده ای خود را در این مسیر به شدت تقویت کند. به این ترتیب باید مسیر ایران – ارمنستان – گرجستان بیش از پیش فعال شود.

مسیر دریایی خزر باید به شدت فعال شود و تعاملات اقتصادی ایران با کشورهای همسایه این دریا بیش از پیش تقویت شود. همچنین باید امکانات لازم فراهم شود تا قزاقستان مستقیما با خلیج فارس ارتباط بگیرد.

تکمیل هر چه سریعتر پروژه بندر چابهار که هندی ها توانسته اند برای آن معافیت از تحریم از ایالات متحده بگیرند نیز باید در کانون توجهات اقتصادی دولت باشد. باید خط مسیر راه آهن ایرانشهر – زاهدان که 300 کیلومتر است، فورا تکمیل شود تا حمل کالا از هند به بندر چابهار و از آنجا به افغانستان و همچنین اتصال آن به ترکمنستان و قزاقستان تسهیل شود. 

ایران همچنین می تواند به کشورهای آسیای میانه پیشنهادهای چشمگیری برای استفاده هر چه بیشتر از امکانات سیستان و بلوچستان و منطقه چابهار بدهد. 

تکمیل پروژه اتصال راه آهن ایران به عراق به ویژه کرمانشاه – بغداد و همچنین تکمیل مسیر ریلی خوزستان – بصره باید بیش از پیش دنبال شود. 

ایران همچنین باید مسیر ریلی و شوسه خود را از استان های غربی به خاک عراق و از آنجا به سوریه و دریای مدیترانه تکمیل کند تا راه ارتباطی آسیای میانه، چین و هند از طریق بنادر جنوبی به آب های دریای مدیترانه تسهیل شود. 

تنها در این صورت است که ایران می تواند در عرصه رقابت های منطقه ای ژئوپلتیک خود را تقویت کند و جای پای خود را در بازارهای منطقه ای و جهانی مستحکم کند. ایران در مسیر جاده ابریشم نوین چین به اروپاست، اما در صورت بی توجهی ما این مسیر می تواند خیلی سریع تغییر کند و به آنچه ترکیه ترسیم کرده است، منتهی شود. در این صورت این ما هستیم که بیشترین ضرر از تغییرات این چنینی را متحمل می شویم.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که هیچ ایرادی به ترکیه وارد نیست، در معادلات جهانی، هر کس تلاش می کند بیشترین منفعت را به سود خود رقم بزند. ترکیه منافع خود را دنبال می کند و طبیعی است که در این پیگیری ها قبل از هر چیز منافع خود را لحاظ کند. این ما هستیم که باید ظرفیت های خود را دریابیم، آنها را افزایش دهیم و از امکانات و ظرفیت های خود نهایت استفاده را ببریم و موقعیت خود را به قدری مستحکم کنیم که تغییرات دیگر نتوانند خللی در موقعیت ما وارد کنند.