دریاچه‌ای که ذره ذره آب می شود

به گزارش پارس به نقل از خراسان: حال بزرگ ترین دریاچه ایران مدت هاست که خوب نیست. دریاچه باشکوه ارومیه که به حق یکی از دریاچه های ملی کشورمان است، طی سال های اخیر با توجه به کاهش قابل توجه مساحت دریاچه و نیز کاهش چشمگیر ارتفاع سطح آب به ویژه در پخش مرکزی آن، وضعیت نگران کننده ای یافته است.

فاجعه تنها با خشک شدن دریاچه ارومیه پایان نمی گیرد، بلکه با وضعیت نابه سامانی که برای این قطعه آفرینش آبی پیش می آید، بسیاری از موجودات جانداری که زیستگاه آن ها با رونق دریاچه ارومیه پابرجاست، مجبورند برای ادامه حیات راه دیگری بجویند و یا شاهد انقراض نسل آن ها باشیم. آیا بی رحمانه نیست که زیستگاه ۲۷گونه پستاندار، ۲۱۲گونه پرنده، ۴۱گونه خزنده و ۲۶گونه ماهی، تنها به خاطر مدیریت ضعیف و عوامل انسانی از بین برود؟ این در حالی است که برخی مسئولان، خشکسالی های مداوم را عامل جدی بحران این دریاچه می شمارند، اما بسیاری کارشناسان با اشاره به وجود خشکسالی ها از گذشته های دور در ایران این استدلال را نمی پذیرند.

یکی از راهکارهای موردنظر مسئولان، هدایت آب رودخانه ارس به این دریاچه است اما باز هم به اذعان برخی کارشناسان امیدی به تحقق این امر نیست، به ویژه که هم اکنون بحران جدی، این دریاچه را در معرض مرگ قطعی قرار داده است. به گونه ای که میزان کسری آب در طول ۱۵سال حدود ۲۴میلیاردمترمکعب است، گفته می شود میزان آب موردنیاز دریاچه ارومیه سالانه ۳.۱میلیاردمترمکعب است، یعنی فرآیند احیای دریاچه، فرآیندی ۵۰ساله است. اگر باز هم بخواهیم از حال نامساعد دریاچه رویایی ارومیه، بگوییم آمار تلخ و تکان دهنده هنوز هم هست، برای مثال در طول ۴سال، ۳۰درصد کاهش مساحت داشته است و بسیاری واقعیات تلخ دیگر. به راستی چه باید کرد؟

تراز دریاچه به میزان ۲۲سانتی متر نسبت به سال گذشته کاهش یافته است

سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نیرو در گفت وگو با خراسان، درباره وضعیت دریاچه ارومیه گفت: مسئولیت حفظ و حراست دریاچه ارومیه به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و مشکلات آن از سال ۱۳۸۷ آغاز شده است. به دلیل ۳سال خشکسالی شدیدی که وجود داشت، تراز آب این دریاچه افت پیدا کرد و بحران آغاز شد. علیرضا دائمی با اشاره به درخواست وزارت نیرو از کارشناسان بین المللی در سال ۸۱ ادامه داد: در پی این اقدام طرحی مطالعاتی تهیه و مطالعات مشترکی نیز انجام شد.

وی افزود: افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی و از سوی دیگر توسعه صنعتی و شهری در کنار این ۳سال خشکسالی چشمگیر و دست اندازی های انسانی مشکلاتی را برای دریاچه پیش آورد به گونه ای که خشکسالی با ۳۵درصد در این زمینه نقش داشته است و پس از آن سهم دست اندازی انسانی افزایش پیدا کرد. با تشکیل کارگروهی در سال ۸۷ تقسیم کارهای بین سازمان محیط زیست، وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و دستگاه های استانی در سطح دولت انجام شد که متأسفانه همه این اقدامات موثر نبوده است، به گونه ای که امسال تا ۲۰تیرماه که آخرین گزارش تهیه شده است، تراز دریاچه به میزان ۲۲سانتی متر نسبت به سال گذشته کاهش یافته است و در واقع این تراز هر سال تقریبا ۲۵ تا ۳۵سانتی متر کاهش می یابد. باید اقدام جدی تری برای رفع مشکل انجام شود مثل کاهش مصارف کشاورزی در این منطقه و اختصاص آب بیشتر به دریاچه. زیرا هم اکنون یک سوم آن خشک شده است و آن چه باقی مانده « تالاب» است و تبخیرهایی نیز دارد.

حجم تبخیر از سطح دریاچه بالای یک میلیارد مترمکعب در سال است

به گفته وی، می توانیم مانند دریاچه های مشابه در دنیا، بخش های آب دار دریاچه را عمیق تر کنیم. وی با اشاره به طرح انتقال آب از ارس یعنی حوزه های شمالی به حوزه های جنوبی گفت: این گونه طرح ها، بلندمدت است و نیاز به اعتبارات سنگین دارد، حداقل به ۵سال زمان نیاز داریم ولی باید راه های کوتاه تری را پیدا کرد. هم اکنون سطح تبخیر دریاچه بالاست. حجم تبخیر از سطح دریاچه بالای یک میلیارد مترمکعب در سال است، اگر سطح را محدود کنیم، میزان تبخیر کاهش می یابد. دائمی از کاهش عمق طبیعی دریاچه از ۴متر به کمتر از یک متر در طی ۳سال خبر داد و افزود: برای حل مشکلات در خصوص این دریاچه به اهتمام ملی نیاز داریم و همراهی همه دستگاه ها برای این کار ضروری است. حل این مسئله هزینه های زیادی نیز در بر دارد که باید آن را بپردازیم. مثلا شاید لازم باشد بخش زیادی از زمین ها زیر کشت نرود و مجبور شویم خسارت آن را به کشاورزان پرداخت کنیم.

ضعف مدیریت آب در کشور

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیز دریاچه ارومیه را به عنوان چالش بزرگ امروز ایرانیان مطرح کرد و به تسنیم گفت: یکی از علل خشک شدن این دریاچه تغییرات آب و هواست ولی بخش قابل ملاحظه آن مدیریت ناصحیح و نامناسب آب در داخل کشور است. احمدعلی کیخا افزود: برآوردی که سازمان حفاظت محیط زیست با سایر وزارتخانه ها از جمله وزارت نیرو داشته است تقریبا حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه ۳.۱میلیاردمترمکعب در سال است که اگر در هر سال این مقدار آب در اختیار دریاچه ارومیه قرار بگیرد، در بلندمدت با چالش مواجه نخواهیم شد.

وی با اشاره به این که خشک شدن دریاچه ارومیه به این مفهوم است که ما نتوانستیم این مقدار آب را در اختیارش قرار دهیم، گفت: مصرف آب در بخش کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه افزایش و آب در محدوده ارومیه کاهش پیدا کرده بود. به گفته کیخا افزایش تولیدات کشاورزی راه های دیگر هم دارد و بهره وری در واحد سطح می تواند در تولید کشاورزی اثرگذار باشد. با کشت های فشرده و افزایش راندمان آبیاری می توان در مصرف کشاورزی بهره برد و واردات هم یکی دیگر از راه های افزایش محصولات کشاورزی است. وی با اشاره به این که می توانیم محصولات کشاورزی که به آب نیاز زیادی دارند مثل ذرت را وارد کنیم گفت: واردات این محصولات به این مفهوم است که ما آب را به شکل مجازی به کشور وارد کرده ایم.

دکترکهرم پژوهشگر محیط زیست نیز در گفت وگو با خراسان، با اشاره به این که ۷۰درصد دریاچه ارومیه خشک شده است، گفت: مقصر اصلی در بروز این پدیده ما انسان ها هستیم. زیرا ۴۰بند سد احداث کرده ایم که البته وزارت نیرو احداث ۴سد را متوقف کرد ولی ۳۶بند سد باقی ماند. حقابه دریاچه ارومیه نیز پرداخت نشده است. به گفته وی، جلوی دریاچه هایی را که پیش از این آب را وارد دریاچه ارومیه می کردند گرفته ایم، از این رو باید ۲برابر یعنی ۳.۲میلیاردمترمکعب آبرسانی به آن انجام دهیم تا شاید شانسی برای بقای دریاچه باقی بماند. این فعال محیط زیست ادامه داد: در گذشته همواره میزان آب دریاچه کاهش و افزایش می یافت، در پرآب ترین موقعیت، ۳۷میلیاردمترمکعب آب داشته است که در حال حاضر تنها ۳۰درصد از آن باقی است. کهرم افزود: درباره اجرای برنامه انتقال آب از ارس به این دریاچه، حتی یک کلنگ هم زده نشده است.

۲۳هزار حلقه چاه در اطراف دریاچه

وی از وجود حدود ۲۳هزار حلقه چاه در اطراف دریاچه یاد کرد و گفت: میزان زمین های زیر کشت از ۳۵۰هزار به ۷۵۰هزار هکتار افزایش یافته است و با این چرخه ها آب را هدر دادیم. وی درباره تأثیر مسئله خشکسالی بر وضعیت دریاچه ارومیه تصریح کرد: خشکسالی ها در گذشته هم وجود داشته است. زیرا ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد. وقتی طی ۱۵ سال، ۴۵سد می سازیم، معلوم است که دریاچه خشک می شود. وی تأکید کرد: اگر آب پشت سدها و آبی را که برای زیر کشت رفتن ۷۵۰هزار هکتار مصرف می کنیم، به دریاچه ارومیه بدهیم، خواهیم دید که زنده خواهد شد.