کدام شاعران ایرانی امام علی (ع) را ستوده‌اند؟

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، شخصیت امام علی (ع) از دیرباز مورد توجه شاعران ایرانی بوده و در شعر بسیاری از شاعران کلاسیک و معاصر فارسی ستوده شده است. در سال های پس از انقلاب، شاعران بسیاری به شعر گفتن درباره ی معصومین (ع) و از جمله امیرالمؤمنین (ع) روی آورده اند. همه ساله نیز از سوی نهادهای دولتی آیین ها و کنگره هایی برای تشویق و ترغیب شاعران به سرودن این نوع شعرها برگزار می شود. با این حال، بویژه تجلی امام علی (ع) در شعر فارسی قدمتی بسیار دیرین دارد و به دوران فرمان روایی حاکمان شیعه بر ایران محدود نیست.

کسایی مروزی

در آثار شاعران سده ی سوم و چهارم هجری، شهید بلخی و همین طور رودکی سمرقندی که با لقب « پدر شعر فارسی» شناخته شده، بیت ها و اشاره های ستایش آمیزی درباره ی امام علی (ع) دیده می شود. با این حال، شعری که کسایی مروزی، شاعر قرن چهارم یا پنجم، درباره ی امام علی (ع) سروده، از نخستین شعرهایی است که در آن به شکل مفصل به ستایش این امام معصوم پرداخته شده است:

مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر / بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار

آن کیست بدین حال و که بوده است و که باشد / جز شیر خداوند جهان، حیدر کرار؟

این دین هدی را به مثل دایره ای دان / پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار

علم همه عالم به علی داد پیمبر / چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار

فردوسی توسی

فردوسی توسی نیز در آغاز « شاهنامه » ی خود، بیت هایی را در ستایش امیر المؤمنین (ع) سروده است:

که من شهر علمم علیم در است / درست این سخن قول پیغمبر است

گواهی دهم کاین سخن ها از اوست / تو گویی دو گوشم پرآواز اوست

…

منم بنده ی اهل بیت نبی / ستاینده ی خاک پای وصی

حکیم این جهان را چو دریا نهاد / برانگیخته موج ازو تندباد

چو هفتاد کشتی برو ساخته / همه بادبان ها برافراخته

یکی پهن کشتی بسان عروس / بیاراسته همچو چشم خروس

محمد بدو اندرون با علی / همان اهل بیت نبی و ولی

خردمند کز دور دریا بدید / کرانه نه پیدا و بن ناپدید

بدانست کو موج خواهد زدن / کس از غرق بیرون نخواهد شدن

به دل گفت اگر با نبی و وصی / شوم غرقه دارم دو یار صفی

همانا که باشد مرا دستگیر / خداوند تاج و لوا و سریر

خداوند جوی می و انگبین / همان چشمه ی شیر و ماء معین

اگر چشم داری به دیگر سرای / به نزد نبی و علی گیر جای

ابوسعید ابوالخیر

ابوسعید ابوالخیر، عارف و شاعر ایرانی هم که در سده های چهارم و پنجم زیسته، رباعی هایی از سر ارادت، خطاب به امام علی (ع) سروده است. یکی از این رباعی ها:

ای حیدر شهسوار وقت مددست / ای زبده ی هشت و چار وقت مددست

من عاجزم از جهان و دشمن بسیار / ای صاحب ذوالفقار وقت مددست

ناصرخسرو قبادیانی

ناصر خسرو قبادیانی، شاعر قرن پنجم، قصیده ای در مخالفت با مداحی صاحبان قدرت از جانب شاعرانی چون عنصری، دارد:

پسنده است با زهد عمار و بوذر / کند مدح محمود مر عنصری را؟

من آنم که در پای خوکان نریزم / مر این قیمتی در لفظ دری را

این شاعر اسماعیلی مذهب، در قصیده ی دیگری با اشاره به واقعه ی غدیر، سروده است:

بنگر که خلق را به که داد و چگونه گفت / روزی که خطبه کرد نبی بر سر غدیر

دست علی گرفت و بدو داد جای خویش / گر دست او گرفت تو جز دست او مگیر

عطار نیشابوری

شیخ فرید الدین عطار نیشابوری، شاعر و عارف سده های ششم و هفتم، هم درباره ی حضرت علی (ع) شعرهایی سروده که در یکی از آن ها آمده است:

ای پسر تو بی نشانی از علی / عین و یا و لام دانی از علی

تو ز عشق جان خویشی بی قرار / و او نشسته تا کند صد جان نثار

مولانا جلال الدین محمد بلخی

مولانا جلال الدین محمد بلخی، شاعر و عارف قرن هفتم، در شعرهای بسیاری، اخلاص و سایر خصایل امام اول شیعیان را ستوده و از جمله در دفتر اول « مثنوی معنوی» خود، سروده است:

ای علی که جمله عقل و دیده ای / شمّه ای واگو از آن چه دیده ای

تیغ حلمت جان ما را چاک کرد / آب علمت خاک ما را پاک کرد

بازگو دانم که این اسرار هوست / زآن که بی شمشیر کشتن کار اوست

…

راز بگشا ای علی مرتضی / ای پس از سوء القضا حسن القضا

حافظ شیرازی و دیگران

گفته می شود حافظ شیرازی نیز در بیت پایانی غزلی با مطلع « طالع اگر مدد دهد دامنش آورم به کف/ گر بکشم زهی طرب ور بکشد زهی شرف» ، به امیرالمؤمنین علی (ع) اشاره می کند:

حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق / بدرقه ی رهت شود همت شحنه ی نجف

پس از به قدرت رسیدن پادشاهان شیعه مذهب صفویه، محتشم کاشانی با تشویق و حمایت این پادشاهان، به مدح و ثنای اهل بیت (ع) پرداخت. محتشم شعرهایی هم در مدح امام علی (ع) سروده، اما بیش تر به مرثیه سرایی برای امام حسین (ع) مشهور است.

ابراز ارادت یا اشاره به شخصیت والای اولین امام شیعیان در آثار شاعرانی چون نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سنایی غزنوی، ابن یمین فریومدی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، صائب تبریزی، هاتف اصفهانی، شاه نعمت الله ولی، ابن حسام خوسفی، باذل مشهدی و بسیاری از دیگر شاعران دیده شده است. این در حالی است که تا پیش از عصر صفویه، همواره حاکمانی غیرشیعه و اغلب ضدشیعه بر ایران حکمرانی کرده اند.

در دوران حکومت پادشاهان غیرشیعه، شعر سرودن در رثای اهل بیت (ع) ، نه تنها برای شاعران، پاداشی در پی نداشت، بلکه حتا در مواردی موجب محروم شدن آن ها از امکانات معمول می شد.

شهریار و شاعران معاصر

در دوران معاصر نیز شاعران بسیاری به ستایش امیرالمؤمنین (ع) پرداخته اند. مشهورترین شعر در مدح امام علی (ع) ، « علی ای همای رحمت» سروده ی محمدحسین شهریار است. بخش هایی از این غزل:

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را / که به ماسوا فکندی همه سایه ی هما را

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین / به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند / چو علی گرفته باشد سر چشمه ی بقا را

مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ / به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را

برو ای گدای مسکین در خانه ی علی زن / که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را

به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من / چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا

شهریار شعرهای دیگری نیز در مدح و ثنای حضرت علی (ع) سروده است. سیدعلی موسوی گرمارودی هم یکی از ده ها شاعری است که در زمانه ی ما به ستایش امیرالمؤمنین (ع) پرداخته اند. شعر « در سایه سار نخل ولایت» از سروده های اوست که بخش هایی از آن در پی می آید:

خجسته باد نام خداوند، نیکوترین آفریدگاران

که تو را آفرید

از تو در شگفت هم نمی توانم بود

که دیدن بزرگیت را، چشم کوچک من بسنده نیست:

مور، چه می داند که بر دیواره ی اهرام می گذرد

یا بر خشتی خام

…

پیش از تو، هیچ اقیانوس را نمی شناختم

که عمود بر زمین بایستد

پیش از تو، هیچ خدایی را ندیده بودم

که پای افزاری وصله دار به پا کند،

و مَشکی کهنه بر دوش کشد

و بردگان را برادر باشد