آخرین فرصت قبله یابی آسان

به گزارش پ ارس به نقل ازایسنا، حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی خسروی در ادامه این مطلب که آن را جماران منتشر کرده، آورده است: در آن لحظه هر کس از هر نقطه ای در روی زمین رو به خورشید بایستد به سمت کعبه ایستاده است. در آن هنگام سایۀ هر میلۀ عمود بر زمین یا سایۀ ستون ها و نبش دیوارهای عمودی و سایۀ چارچوب های عمودی پنجره ها همه خط قبله را نشان می دهند.

اگر در قبلۀ محل سکونت خود تردید دارید روز سه شنبه، سه دقیقه به ساعت ۲ بعد از ظهر که همزمان با اذان ظهر مکه است اقدام کنید. و با خطی که روی سایه شاخص می کشید قبله دقیق منزل خود را مشخص نمایید.

توضیح این که خورشید همیشه از یک نقطه طلوع نمی کند. هر روز نقطه طلوع و غروب خورشید در افق با روز دیگر متفاوت است. خط فرضی استوا را که کمربند وسط زمین است به عنوان نقطه صفر در نظر بگیرید خورشید در سال دو روز دقیقاً از بالای خط استوا عبور می کند. یک بار اول بهار که اعتدال بهاری نامیده می شود و یک بار در اول پاییز که اعتدال پاییزی است. خورشید از اول بهار تا اول پاییز به مدت شش ماه، از افق نیمکره شمالی طلوع می کند و شش ماه دیگر یعنی پاییز و زمستان از افق نیمکره جنوبی. در طول شش ماه که در نیمکره شمالی است دو بار از روی مکه می گذرد. شما اگر افق اطراف زمین را که به صورت دایره است به چهار قسمت تقسیم کنید. قسمت شمال شرقی آن از نقطه آغاز خط استوا تا قطب شمال ۹۰ درجه خواهد بود. خورشید در روز اول فروردین از نقطه صفر خط استوا طلوع می کند و تقریباً هر چهار روز به اندازه یک درجه از خط استوا فاصله می گیرد و از نقطۀ بالاتر طلوع می کند. پس از سه ماه به آخرین میل خود می رسد و در روز اول تابستان از نقطه میل نهائی که ۲۳ درجه و ۲۵ دقیقه (حدود۲۳ درجه و نیم) است طلوع خواهد کرد. از آن روز به بعد سیر بازگشت به سمت خط استوا را در پیش خواهد گرفت؛ بنابراین شهرهایی که درفاصله خط استوا و نقطه میل نهائی (۲۳درجه و نیم) هستند دوبار خورشید از سمت رأس افق آن ها خواهد گذشت. مانند مکّه مکرمه که عرض جغرافیایی آن از خط استوا ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه است. خورشید یک بار موقع رفتن به سوی میل نهائی در روز هفتم خرداد وقتی از نقطه ۲۱ درجه طلوع می کند از سمت رأس افق مکّه می گذرد و پس از حدود ۲۴ روز به آخرین نقطه طلوع در روز اول تیر ماه می رسد. و مجدداً موقع مراجعت پس از ۲۴ روز که مصادف با ۲۵ تیر ماه است باز از افق ۲۱ درجه طلوع کرده و موقع عبور از نصف النهار مکه دقیقاً روی کعبه قرار می گیرد. در این دو روز موقع ظهر کعبه سایه ندارد.

گفتنی است خورشید هیچ گاه از روی ایران نمی گذرد و هرگز در ایران سایه محو نمی شود؛ زیرا کشور ایران در عرض جغرافیایی بالاتر از ۲۳ درجه قرار دارد. تهران در عرض ۳۵ درجه، آبادان در عرض ۳۰ درجه و چابهار که یکی از جنوبی ترین شهرهای ایران است در عرض ۲۵ درجه قرار گرفته است؛ بنابراین حتی در روز اول تیرماه و در آخرین میل کلی خورشید که نزدیکترین سیر خود را نسبت به کشور ایران دارد باز هم از روی هیچ شهری از ایران رد نمی شود.

به هر حال دو روز در سال (هفتم خرداد و ۲۵ تیر) خورشید موقع زوال ظهر بر بالای شهر مکه است. اذان ظهر مکّه به وقت ایران با محاسبه این که ساعت رسمی در بهار و تابستان یک ساعت جلو کشیده می شود دقیقاً در هفتم خرداد ساعت ۱۳: ۴۸ و در بیست وپنجم تیرماه ساعت ۱۳: ۵۷است. باید توجه داشت سایه شاخص تنها در همان دقیقه سمت قبله را نشان می دهد. سایه شاخص در چند دقیقه زودتر یا دیرتر از وقت مذکور، خصوصاً در شهرهای مرکزی و شمالی ایران از سمت قبله منحرف خواهد بود.

روش دیگر

روش سادۀ دیگر برای قبله یابی که در طول سال قابل استفاده است از طریق دایرۀ هندیه است. این روش نیاز به هیچ ابزار رصدی ندارد. کافی است که شما تنها عرض و طول جغرافیایی شهر خود و شهر مکّه را بدانید. این روش به زبان ساده چنین است:

ابتدا در روی زمین مسطح که مانعی از تابش نور آفتاب بر آن نباشد مانند پشت بام، دایره ای رسم می کنیم. در مرکز دایره یک میله مستقیم به عنوان شاخص که طول آن کمتر از شعاع دایره باشد عمود بر زمین نصب می نماییم. در اوایل روز سایه شاخص بلند است و از محیط دایره خارج شده است. منتظر می مانیم تا با بالا آمدن خورشید به تدریج سایه کوتاه تر شود و به داخل دایره وارد شود. نقطه ای از محیط دایره را که سایه شاخص در لحظه ورود به داخل دایره مماس با آن بوده علامت گذاری می کنیم ( (A سپس دایره را رها کرده، به کار و زندگی خود می پردازیم بعد از ظهر بر می گردیم وقتی سایه شاخص از طرف دیگر از دایره خارج می شود آن نقطه را هم علامت گذاری می کنیم. با یک خط مستقیم این دو نقطه را به یکدیگر متصل می کنیم. سپس از مرکز دایره خط مستقیمی را عمود بر آن وتر رسم کرده و از هر طرف ادامه می دهیم تا دایره را به دو قسمت مساوی تقسیم کند (خط EF) این خط همان نصف النهار و خط زوال است. آن گاه از مرکز دایره، خطی افقی که عمود بر خط نصف النهار باشد رسم می کنیم (خط DC) که به نام خط اعتدال یا خط استوا نامیده می شود. اکنون دایره به چهار قسمت مساوی تقسیم شده و هر یک از این چهار قسمت- بسته به موقعیت ما نسبت به شهر مکّه- عملیات تحصیل قبله را فراهم می کند. این دایره معروف به دایرۀ هندیه است.

به عنوان مثال کشور ایران در شمال شرقی شهر مکه است پس باید برای یافتن قبله از قسمت جنوب غربی دایره استفاده کنیم. فرضاً اگر ساکن شهر مقدس مشهد هستیم، این دایره را در آن شهر ترسیم می کنیم. می دانیم همیشه طول جغرافیایی شهر مکه مکرمه از نقطۀ صفر گرینویچ ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه است و عرض آن از خط استوا ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه می باشد. طول شهر مشهد مقدس ۵۹ درجه و ۳۵ دقیقه و عرض آن ۳۶ درجه و ۲۰ دقیقه است. ابتدا طول جغرافیایی شهر مشهد را از طول مکه کسر می کنیم و به اندازه ما به التفاوت آن ها از نقطه E که محل اتصال خط نصف النهار در جنوب است به سمت مغرب جدا کرده علامت می زنیم. و به همین میزان از شمال خط نصف النهار نیز جدا می کنیم. این دو نقطه را با خط مستقیم MNبه هم متصل می کنیم. سپس به اندازه مابه التفاوت عرض مکه و عرض مشهد از دو نقطه خط اعتدال به سمت جنوب اندازه گرفته و خط GH را رسم می کنیم. این دو خط یکدیگر را در نقطه R قطع می کنند. خطی که از مرکز دایره هندیه به آن نقطه متصل می شود (خط OR) خط سمت قبله خواهد بود.