رمضان، ماه خدا

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، براساس صریح آیه ۱۸۳ از سوره بقره، روزه برای امت های گذشته نیز واجب بوده است تا آنجا که می فرماید: « ای ایمان آورندگان به حقیقت اسلام، بدانید که روزه بر شما واجب شد آن چنان که بر پیشینیان از شما نیز واجب بوده است» .

روزه در دیگر ادیان

در اثبات این ادعای قرآنی گفتنی است که حسب روایات و نقل های موفق تاریخ، روزه یکی از برنامه های مذهبی مردمان روم هند و یونان و مصر باستان بوده و به نقل از گفتار تفسیر نمونه، در قاموس کتاب مقدس آمده است که: « روزه در همه دوره ها در میان هر طایفه و هر ملت و مذهبی در مواقع اندوه و زحمت و سختی های پیش بینی نشده، رایج بوده است.

از تورات نیز چنین بر می آید که موسی نبی چهل روز را روزه داشته است: " هنگام برآمدنم بر کوه (طور) ، لوح های سنگی (لوح های عهدی که خداوند با شما بست) را بگیرم. آن گاه در کوه، چهل روز و چهل شب ماندم، نه نان خوردم و نه آب نوشیدم. "

روزه به عنوان یک برنامه و دستور عبادی، در میان یهود رواج دارد، ولی فقط در روز کیپور (کافر) این عمل صورت می گیرد و در این روز یهودیان از مغرب روز قبل تا شبانگاه این روز یاد شده، به عنوان کفاره گناهان خود، روزه می گیرند و از خوردن و آشامیدن و حتی کار و استحمام، پرهیز کرده و به عبادت و استغفار مشغول می شوند.

از انجیل لوقا (یکی از انجیل های چهارگانه معتبر مسیحیان) نیز برمی آید که حواریون مسیح روزه می گرفتند.

نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است که با تامل در گفته های فوق و تدبر در آیات قرآن، همچون آیه ۲۶از سوره مریم، می توان به این نتیجه رسید که روزه با اندک تفاوتی در شکل و فرمول آن و نیز زمان اختصاص داده شده برای آن، به عنوان یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر در طول تاریخ رواج داشته است.

آن چنان که در سوره مریم، مشاهده می کنیم روزه سکوت داشتن، از اعمال رایج آن وقت بود. گاه نذر روزه سکوت می کردند. حال آن که در شریعت اسلام از این نحو روزه داری و نیز افطار نکردن و دو یا چند روز پی در پی روزه داری (بدون افطار کردن) نهی شده است.

فلسفه روزه داری

فلسفه و چرایی روزه داری را باید با دو دید و تقسیم بندی مذهبی - علمی و روحی - جسمی مورد توجه قرار داد که به یقین، هر دوی این دیدگاه ها و هدف ها، با تفاوت در مراتب و درجات، موردنظر خود پروردگار بوده است.

بعد بهداشتی روزه آن گونه که از فرمایش های رسول اعظم (ص) و سایر معصومین و در پی آن، تاییدات علمی دانشمندان و پزشکان دوره معاصر برمی آید، روزه داری، آن هم با صورت ویژه تعیین شده در شریعت مقدس اسلام، عامل بزرگی در سلامت بدن به شمار می آید.

روزه و احیای تقوا

رسیدن به درجه تقوا (یعنی مانع و سپر بازدارنده از گناه و معصیت) و زنده کردن روح پرهیزگاری در وجود انسان، در نتیجه کنترل غرائز.

آنچنان که امیرالمومنین (ع) نیز در یکی از بیانات خود فرمودند: « صوم شهر رمضان، فانه جنه من العقاب، یعنی روزه ماه مبارک رمضان سپری است از عذاب الهی» و توضیح آن این که فرد روزه دار در راستای روزه داری و با رعایت تمام جوانب روزه، یعنی، زبان خود را از آفت های زبانی همچون تمسخر، دشنام، ناسزاگویی، غیبت، دروغ، تهمت، افترا، نزاع و درگیری لفظی و گوش خود را از شنیدن همین آفات و نیز سخنان لغو و بیهوده و چشم خود را از مشاهده مناظر لهو گناه و حرام و نیز فکر و اندیشه خود را از اندیشه ها و نیت های پلیدی همچون سوءظن و سایر اعضا و جوارح پیکر خود را از تمام معصیت ها بازمی دارد و نیز به فرموده امام دوم شیعیان، با سبقت بر طاعت و عبادت در میدان مسابقه ماه رمضان و در کل، تسلط یافتن بر هیجانات شهوت و ضعیف ساختن آن، در نهایت، بر شیطان درون و برون مسلط می شود و به وجود آمدن آثار تجرد و روحانیت را در درون خود حس می کند که رسیدن به این درجه از معنویت و صفای نفس و پاکی دل، خود، کمک بزرگی برای معرفت و شناخت بهتر راه ها از بیراهه های پیشنهادی شیطان خواهد بود که این درجه از معرفت بازدارنده از انحراف و تباهی، همان ملکه نورانی تقواست که هدف بنیادین و اساسی از واجب ساختن روزه از طرف آفریدگار حکیم و داناست.

و این گونه است که در روایات می خوانیم که پیامبر (ص) می فرمودند: " در این ماه شیاطین را در غل و زنجیر می کنند، پس از خدا یاری بطلبید تا آنها بر شما مسلط نگردند" .

واضح است آن چنان که توضیحش گذشت، روزه داران واقعی در این ماه، راه ها و درهای نفوذ شیطان (از آفات زبانی و گناهان چشم و گوش و دل اندیشه) را به روی شیطان می بندند و از این راه، قدرت شیطان را محدود می کنند و این همان معنا و مقصود روایت پیامبر اعظم (ص) است.

چرا که روزه، تمام دستگا های بدن را از خستگی مداوم بیرون می آورد و از بهترین عوامل جوان ساز نسوج بدن بوده و نیز نیروی مقاومت بدن را افزایش می دهد و به گفته برخی دانشمندان غیرمسلمان همچون سوفورین، راه حل بسیاری از بیماری ها از جمله آسم، برونشیت، روماتیسم مزمن، نقرس، بیماری های چشم، کم خونی و ضعف روده ها، مرض قند و بیماری های کلیه و کبد و نیز بیماری های عصبی و روانی به حساب می آید (روزه درمانی) .

امیرمومنان (ع) نیز در حکمت ۱۳۶ از نهج البلاغه در یک گفتار پر مغز، از روزه با عنوان (زکاه البدن) یاد می کنند. با این توضیح که زکات در لغت به معنای پاک و خالص کردن است که با این ترتیب روزه نیز نسخه حکیمانه ای برای پاکسازی بدن و صحت و سلامت جسمانی اعتبار خواهد شد به این نحو که استراحت موقت دستگاه گوارش و دستگاه های تصفیه بدن، مانند کلیه و کبد، از فرسایش این اندام ها در اثر کار مداوم جلوگیری خواهد کرد البته در این میان ذکر این نکته اساسی است که در شریعت اسلام، معیار سنجش اعمال، نیت و قصد تقرب به خداوند و فرمانبرداری از دستورها و فرامین اوست، بنابراین اگر کسی به قصد تقرب و اطاعت و فرمانبرداری و به عبارت دیگر، به عنوان یک دستور شرعی، روزه نگیرد، بلکه هدفش از روزه گرفتن فقط بهره گیری از فاید ه های بهداشتی آن باشد، گرچه طبیعتا بهره خود را از آن منافع خواهد برد، ولی از نظر شرع و مذهب، روزه اش باطل است چراکه در کلیه اعمال عبادی، نیت (قصد قربت) داشتن واجب بوده و از ارکان عبادات محسوب می شود و در این راستا، درجات و مراتب روزه و روزه داری را در سه مرتبه می دانند.

۱) روزه عوام که عبارتست از اینکه روزها خود را از خوردن و شهوات دور نگه می دارند و تنها فایده آن رفع تکلیف از روزه دار مکلف است.

۲) روزه خواص، که علاوه بر رعایت موارد بالا، چشم و گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضا و جوارح خود را نیز از گناهان محافظت می کنند که نتیجه این روزه داری، رسیدن به ثواب های بی پایان وعده داده شده به روزه داران است.

۳) روزه خواص خواص که علاوه بر رعایت موارد ۱ و ۲، فکر و دل خود را نیز از اشتغال به افکار پلید همچون حسد، بدگمانی، تکبر، کینه، حیله، مکر و اندیشه های غیرخدایی و اخلاق رذیله، باز می دارد که نتیجه این نوع روزه داری، علاوه بر رسیدن به وعده های ثواب، روگردانیدن دل (برای همیشه) ، از غیر خدا خواهد بود.

بعد تربیتی روزه

با توجه به اینکه برای روزه ابعاد گوناگونی وجود دارد و آثار فراوانی از نظر مادی (جسمانی و بدنی) و معنوی (روحی و روانی) در وجود انسان می گذارد، ولی باید گفت که مهمتر از همه اینها بعد اخلاقی و فلسفه تربیتی روزه بوده و مورد تأکید آفریدگار متعال در آیه ۱۸۳ از سوره بقره واقع شده است که این آثار تربیتی عبارتند از:

۱) تقویت نیروی اراده به واسطه سرکوب کردن نفس طغیانگر.

۲) تقویت روحیه نوع دوستی به واسطه یاد کردن درد دردمندان بینوا و بینوایان دردمند در نتیجه درک گرسنگی و تشنگی شدید محرومان اجتماع.

۳) لطافت روح و نورانیت و صفای روح، در نتیجه اصلاح و تربیت نفس و نیز رسیدن به یک تحول فکری و انقلاب روحی و معنوی، به واسطه دریدن ژرده های غفلت و بی خبری.

۴) تقویت جنبه شکیبایی روح.

با توجه به این که روزه تمرین مقاومت جسم و روح در برابر خواست های نامشروع جسمی و حتی برخی خواست های مشروع و مباح است، بنابراین ابزار کمکی خواهد بود برای گذر از زندگی و استمرار بخشیدن به حیات، چراکه صبر بر طاعت الهی (روزه) روح فرد را بزرگ کرده و در برابر پذیرش حق، متواضع می گرداند و شکیبایی، مقاومت و پایداری او را در پیمودن راه تکامل، به مراتب افزون می سازد و این جنبه از تاثیرات روزه، مورد تایید نص صریح آیه ۴۵ از سوره بقره است که می فرماید: " از صبر (که به فرموده امام ششم (ع) منظور همان روزه داری است) و نیز از نماز به عنون ابزار کمکی برای زندگی خودتان استعانت و یاری بطلبید. "