همه علیه «علی ضیاء»

مرد خانواده در این برنامه از ۲۷ بار تقاضای طلاق همسرش گفته که البته ۲۸ امین بار به جدایی کشیده شده، اما دوباره به یکدیگر رجوع کرده اند. هر ۲۷ بار دلیل این نزاع ها، کتک زدن زن توسط همسرش بوده است.

این ماجرا که چند روز پیش در برنامه فرمول یکِ علی ضیاء اتفاق افتاد، باعث انتقاد بسیاری از فعالان حقوق زنان و کاربران عادی در فضای مجازی شده است. آن ها اعتقاد دارند پخش این برنامه ترویج خشونت خانگی علیه زنان و عادی سازی آن است.

اما در برنامه علی ضیاء دقیقا چه اتفاقی افتاده است؟ واکنش های مختلف به این برنامه چه بوده و استدلال منتقدان این برنامه چیست؟ در این گزارش تلاش می کنیم به این سوالات پاسخ دهیم.جزییات برنامه فرمول یک در اولین روز اسفند

در اولین روز اسفندماه، مرد و زنی با دو دختر خردسال مهمان برنامه فرمول یک با اجرای علی ضیاء بودند. اول برنامه مجری از مرد خانواده می پرسد شما و همسرتان 27 بار تقاضای طلاق کرده اید؟ مرد می گوید بله. علی ضیاء دوباره می پرسد بیشتر مواقع هم به خاطر کتک زدن همسرتون بوده؟ مرد تایید می کند و اضافه می کند که 28 امین بار، دیگر آن ها طلاق گرفته اند.

در ادامه برنامه متوجه می شویم این زن و مرد حدود 20 سال است که با هم ازدواج کرده اند و در بیشتر این سال ها زن از همسرش کتک خورده است. مرد از ابتدای ازدواج، همسرش را مورد اذیت و آزار فیزیکی قرار داده و در همان روز عقد، سیلی به صورت او زده است. زن بعد از آزارهای فیزیکی مرد، بارها به پزشکی قانونی مراجعه کرده و درخواست طلاق داده است. اما چند روز بعد دوباره پشیمان شده و به زندگی ادامه داده است. خانواده زن هم بسیاری از مواقع حتی متوجه قضیه تقاضای طلاق نشده اند.

زن در بیشتر طول برنامه ساکت است و مرد با مجری گفت و گو می کند. اما زن در بخشی از برنامه با صدایی بسیار آرام می گوید در 28امین تقاضای طلاق دیگر همه چیز فراتر از حد تحملش بوده و با بخشش مهریه در ازای گرفتن فرزندانش از شوهرش جدا شده است.

مرد بعد از طلاق که گویا سراغ مشاور هم رفته، سعی می کند خود را اصلاح کند. او به همسرش قول می دهد که دیگر کارهای اشتباه گذشته را تکرار نکند و دو سه سالی است که زندگی آرامی دارند.

البته در همان ابتدای برنامه، علی ضیاء از مرد می پرسد که آیا قبول دارد کار اشتباهی کرده که همسرش را کتک زده و مرد می گوید، بله. اما این تاسف یا شرمندگی در لحن صحبت کردن مرد دیده نمی شود. او و مجری در بیشتر طول برنامه هنگام صحبت از این ماجراها پوزخندی بر لب دارند.

چرا منتقدان برنامه فرمول یک را متهم به ترویج همسرآزاری می کنند؟

معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رییس جمهور، جزو اولین افرادی بود که به این قسمت برنامه فرمول یک واکنش نشان داد. او در کانال تلگرامی اش با انتقاد از پخش این برنامه، تلویحا اعلام کرد که این نوع الگوسازی از خانواده و ازدواج از سوی رسانه ملی بیشتر موجب تزلزل بنیان خانواده و ازدواج گریزی جوان ها می شود. از سوی دیگر معاونت سلامت روان وزارت بهداشت هم پخش برنامه ای با چنین محتوایی از تلویزیون را محکوم کرد.

علاوه بر مسئولان دولتی بسیاری از فعالان حقوق زنان، جامعه شناسان و کاربران عادی در شبکه های اجتماعی از این برنامه انتقاد کردند. استدلال های منتقدان را می توان در سه دسته کلی خلاصه کرد.

اولین استدلال مخالفان این است که در فرمول یک با نشان دادن زنی که سال ها مورد آزار و اذیت جسمی قرار گرفته ولی این شرایط را تحمل کرده، خشونت علیه زنان عادی جلوه داده می شود. مرد حاضر در برنامه با ادبیاتی سخفیف و بدون شرم درباره آزار همسرش حرف می زند و این یعنی از بین بردن قبح یک رفتار ناهنجار و زشت. حتی مرد و مجری برنامه بارها در حضور زن آزاردیده از واژه کتک زدن و چک زدن استفاده می کنند.

دومین استدلال منتقدان این است که در این برنامه تحمل و پذیرش خشونت فیزیکی توسط زنان، راهی برای بقای خانواده نشان داده می شود. در واقع از زن آزاردیده برای تحمل و کوتاه آمدنش تقدیر می شود. در صورتی که به نظر روانشناس ها و کارشناسان راه درست در این مواقع این است که آزاردیده به ظلم و خشونتی که به او می شود، اعتراض کند. البته برای بقای خانواده و داشتن خانواده ای سالم هم زوجین باید به روان درمانگر و مشاور خانواده برای حل مشکل مراجعه کنند.

از نظر این منتقدان، خشونت علیه زنان نوعی ناهنجاری است که در کشور ما بعد از اعتیاد و کودک آزاری در رده سومین آسیب اجتماعی فراگیر قرار دارد. پس عملی که ناهنجار و آسیب اجتماعی است نباید عادی جلوه داده شده و تحمل آن تحسین شود. حتی بسیاری از زنان درگیر این خشونت ها در طولانی مدت دچار آسیب های روانی و فیزیکی می شوند.

اما سومین استدلال مخالفان این برنامه مربوط به حضور دو دختر خردسال این زن و مرد در برنامه است. این دو دختر شاهد این هستند که پدرشان درباره آزار و اذیت جسمی مادر آن ها بدون هیچ پرده پوشی حرف می زند. به این ترتیب آن ها نه تنها در خانواده شاهد لحظات تلخ و دردناکی از خشونت در رابطه والدین خود بوده اند حالا در برنامه تلویزیون، باید دوباره این لحظات تلخ مرور را کنند.

حتی عده ای انتقاد داشتند پخش تصویر این دو کودک در برنامه تلویزیون می تواند برای آن ها در فضاهایی اجتماعی مانند مهدکودک و مدرسه دردسرساز باشد. آن ها ممکن است مورد آزار زبانی و متلک پرانی برخی درباره رابطه والدین خود قرار بگیرند و این یعنی نادیده گرفتن حقوق کودک در رسانه.

خلا قوانین جامع و در خور در ابعاد مختلف این ماجرا

علی ضیاء در واکنش به همه این انتقادها گفته او در برنامه ها به هیچ وجه ترویج خشونت علیه زنان نکرده و منتقدان فقط با دیدن چند دقیقه از برنامه او قضاوت نادرست کرده اند. البته برنامه فرمول یک علی ضیاء امسال بارها به دلیل مهمانان و حواشی آن ها دچار دردسر شد. مهم ترین آن هم دعوت از پدری و پسر خردسالش بود که پدر در برنامه با انتقاد از محک گفت که به او برای تهیه داروهای پسر مبتلا به سرطانش کمکی نمی شود. اما بعد معلوم شد فرآیند درمان پسربچه یک سال قبل با کمک خیریه ها از جمله محک با موفقیت پایان یافته است. در این روزها باز هم فرمول یک متهم شده بدون دقت در انتخاب مهمان ها و رعایت اخلاق رسانه ای فقط به جذب مخاطب فکر کرده است.

به نظر می رسد در ابعاد مختلف این ماجرا خلا قوانین و آموزش ها پیرامون آسیب های اجتماعی وجود دارد.

اول این که ما رسانه ای داریم که دارای قوانین و اصول مدون درباره حقوق کودکان، زنان و آسیب های اجتماعی نیست. یک برنامه پرمخاطب تلویزیونی بدون توجه به تبعات مسئله خشونت خانگی و ابعاد آن و حتی بدون دعوت از یک کارشناس مسائل خانواده، چنین محتوایی را نمایش می دهد که همه به آن اعتراض دارند و این یعنی خلا قوانین و اخلاق حرفه ای در رسانه.

دوم این که قوانین مدنی خانواده ما آن قدر ناکارآمد هستند که در مواجهه با زنی که بارها با خشونت خانگی و آزار همسرش شده، نه اقدام مناسبی انجام داده و نه حمایتی از زن کرده اند. کمترین کاری که دادگاه های خانواده در این راستا می توانند انجام دهند الزام افرادی مانند مرد این برنامه به گذراندن دوره های روان درمانی و مشاوره است.

سوم این که فقدان آموزش و اطلاع رسانی درباره آسیب های اجتماعی و رفتارهای مخرب هم یکی دیگر از ابعاد این ماجراست. مجری برنامه و مرد حاضر در برنامه در حضور زن آزاردیده بارها از واژه تحقیرآمیز کتک خوردن استفاده می کنند. گویا آن ها اصلا نمی دانند چیزی که درباره آن صحبت می کنند در بیشتر کشورهای دنیا جرم است. حداقل از مجری رسانه ملی انتظار می رود که در ادبیات خود از واژه های سخفیفی مانند کتک زدن استفاده نکند. مجری این رسانه باید بداند در این مورد با پدیده خشونت خانگی علیه زنان و همسرآزاری روبرو هستیم و در انتخاب واژگانش دقت کند.