کالبدشکافی پلاسکو در بهارستان

امروز یکی از روزهای حساس مجلس شورای اسلامی بود تا به قول علی لاریجانی، رئیس مجلس، حادثه ای در اِشل ملی بررسی و گزارش نهایی نیز در همان سطح تهیه شود. اهمیت پلاسکو از آن جهت است که در کشور احتمال روی دادن حوادثی مشابه بسیار زیاد است و رسیدن به نتیجه ای محسوس و با قابلیت عملیاتی شدن، می تواند در آینده به عنوان یک راهکار اساسی در سایر بخش ها و ارگان ها به کار گرفته شود.

تعدادی از نمایندگان حاضر در جلسه امروز مجلس در روزهای وقوع و آواربرداری از حادثه پلاسکو، در محل حادثه حضور یافته بودند و با حجم عظیم کارهای انجام شده آشنایی داشتند. با این وجود جایگاه و اهمیت مجلس در شکل بخشی به قوانین و مقررات برای ایمن سازی و مقاوم سازی ساختمان ها و مدیریت یکپارچه شهری و بحران، این نیاز ضروری را ایجاب می کند تا این قوه به طور جدی تری به موضوع حادثه پلاسکو ورود کند و مسئولان سایر دستگاهها و سازمان ها برای وحدت رویه به آن رجوع کنند.

در روزهای اخیر اطلاعات ناقص و شبهات فراوانی در فضای رسانه ای و مجازی کشور حول حادثه پلاسکو جریان پیدا کرد و از این رو جلسه امروز مجلس شورای اسلامی با حضور وزیر کشور و شهردار تهران توانست بخش های مهمی از حادثه را تبیین و روشن سازد.

مدیریت بحران در همان ساعات اولیه یکی از سوالاتی که درباره حادثه پلاسکو مطرح بود.

دیر رسیدن آتش نشان ها به محل آتش سوزی و سردرگمی مدیریت حادثه بود. حتی برخی از نمایندگان شورای شهر تهران و مجلس شورای اسلامی،‌ در اظهاراتی از عدم حضور شهردار تهران در زمان وقوع حادثه سخن گفته بودند. قالیباف صبح روز پنج شنبه 30 دیماه براساس برنامه سالانه برای دیدار با مراجع و ارائه گزارش به قم رفته بود ولی در همان ثانیه های اول شنیدن خبر آتش سوزی در پلاسکو در کمتر از یک ساعت خود را به خیابان جمهوری در تهران رساند. موضوعی که مورد تایید علی لاریجانی، رئیس مجلس نیز قرار گرفت و در نطق پایانی خود گفت: "خود آقای قالیباف در ساعات اولیه آنجا حضور یافت و دراین ده روز نیز تلاش وافری برای مدیریت بحران داشت."

همچنین شهردار تهران در بخش های از گزارش خود به مجلس در رابطه با حضور به موقع آتش نشان ها به محل حادثه پلاسکو عنوان کرد:" زمان رسیدن به حادثه کمتر از دو نیم دقیقه بود.  همه این ها در سیستم های بیسمی آتش نشان ها ضبط است."

پیش از این نیز جلال ملکی، سخنگوی آتش نشانی با بیان اینکه تماس های مردمی از آتش سوزی بسیار زیاد بود از این رو اهمیت موضوع برای آتش نشان ها بالا رفت و با فراخوان 10 ایستگاه آتش نشانی در زمان 2 دقیقه و 2 ثانیه در محل حضور پیدا کردند. این زمان از میانگین استاندارهای جهانی نیز بالاتر است.

آتش نشان ها بدون تجهیزات یا با تجهیزات؟

سوال عمده ای که بخشی از اذهان افکار عمومی را درگیر کرده، این است که در زمانیکه آتش سوزی در پلاسکو روی داد،‌ آیا ماموران آتش نشانی از تجهیزات لازم برای اطفای حریق برخوردار بودند. نقدهای بسیاری در این زمینه به شهرداری تهران وارد شده که امکانات لازم را برای خاموش کردن آتش پلاسکو در اختیار نداشته و حتی نردبان های آن به طبقات بالا نمی رسیده است.

شاید برای پاسخ به این گونه پرسش ها نیاز باشد به امکانات شهر تهران برای برخورد با حوادثی مانند آتش سوزی پرداخت. همانگونه که شهردار تهران اذعان کرد، امکانات آتش نشانی شهرداری تهران برای دو حادثه در ابعاد پلاسکو کامل است اما اگر در پایتخت زلزله ای روی دهد یا 5 ساختمان بلندمرتبه همچون پلاسکو آتش بگیرند و ویران شوند، امکانات کامل وجود ندارد و این نیازمند نگاهی ملی به تهران است. اما در سال های اخیر با توجه به اهمیت موضوع، اهتمام جهت بهبود تجهیزات در اولویت قرار گرفته است. برهمین اساس قالیباف عنوان کرد: ‌ تهران تنها شهری است که یک مرکز فرماندهی برای بحران های احتمالی دارد و HSE و امنیت کارگاه های آن به درستی انجام می شود. همچنین برای پیشگیری از بحرانی مثل زلزله، مقاوم سازی پل ها، ارزیابی بیمارستان ها، از لحاظ ایمنی و تربیت گروه های دوام را در دستور کار قرار داده ایم. همچنین طی این سال ها 120 سوله بحران در مناطق مختلف شهر ایجاد کردیم و تعداد ایستگاه های آتش نشانی که در سال 84،‌ 74 عدد بود در حال حاضر شهر تهران 125 ایستگاه آتش نشانی دارد.

وی در گزارش خود به نمایندگان مجلس گفت: در ماشین های عملیاتی از 280 ماشین در سال 84 به 900 خودرو آتش نشانی رسیدیم. سبدها و نردبان ها در 5 سال پیش خریده شد ما یک نردبان 54 متری در کشور نداشتیم. نردبان های 33 متری و 54 متری خریداری شده و آموزش ها داده شد. کار مهم دیگر بافت های فرسوده است که در این امر شهرداری تهران تنها شهری است که 34 درصد از بافت های فرسود در پایتخت را احیا کرد.

براساس اظهارات ملکی، سخنگوی آتش نشانی ،در همان حال زمانیکه آتش سوزی پلاسکو روی می دهد و همچنین براساس تصاویر و فیلم های موجود از حادثه، 4 نردبان 54 متری برای اطفای حریق به جنگ آتش می روند و دهها خودرو آتش نشانی با مخازن آب و تجهیزات کامل آتش نشانی درمحل حاضر می شوند.

رحمانی فضلی، وزیر کشور دولت یازدهم نیز درباره امکانات موجود در شهر تهران در حوزه آتش نشانی با مطلوب ارزیابی کردن آن در گزارش خود به مجلس به بخش هایی از این امکانات اشاره داشت:‌ "بررسی زیرساخت‌ها و توان عملیاتی سازمان آتش‌نشانی منطبق با استانداردهای جهانی نشان می‌دهد در حال حاضر 123 ایستگاه آتش نشانی در تهران وجود دارد که تعداد حسب استاندارد باید به 150 ایستگاه برسد و همچنین از منظر نیروی انسانی سازمان دارای 4 هزار و 900 پرسنل می باشد که وضعیت مطلوبی دارد. مدت زمان رسیدن به محل حادثه توسط نیروهای آتش نشانی در تهران برابر 4 دقیقه و 10 ثانیه است، که از وضعیت مطلوبی مطابق با استانداردهای جهانی برخوردار هستیم. بررسی وضعیت بودجه سازمان آتش نشانی بین سال های 90 تا 95 نشان دهنده این موضوع است که اعتبارات این سازمان از یک هزار و 474 میلیارد به رقم 5 هزار و 350 میلیارد رسیده که رقم مناسبی است."

هرچند در کنار تمامی این اطلاعاتی که از سوی مسئولین درباره تجهیزات آتش نشانی ارائه شد،  می توان بحث عدم استفاده از هلیکوپتر در زمان آتش سوزی پلاسکو را مدنظر قرار داد. در همین زمینه شهردار تهران در مجلس به این موضوع پرداخت و تصریح ساخت:‌ "بعضا از سوی برخی موضوع عدم استفاده از هلیکوپتر مطرح می شود.  اولا هلیکوپتر در اختیار امداد و نجات است و در این حادثه نیاز نبوده است.  در پلاسکو  امکان استفاده از هلیکوپتر با توجه به فضای و محل حادثه وجود نداشت."

مشکل مدیریت بحران کجاست؟

اگر به حادثه پلاسکو به عنوان یک هشدار جدی درباره بحران های بالقوه و بالفعل در کشور نگاه کنیم،‌ وقت آن رسیده که تعارفات و تعارضات و تداخلات میان دستگاه های مختلف اجرایی و عمومی کنار نهاده شود و قانون جامع و مشخصی برای تعیین وظایف و ضابطان برخورد با بحران ها تبیین و تصویب شود. در زمان زلزله های وحشتناکی مانند منجیل و بم، اقدامات اولیه صورت گرفت ولی در ادمه مشخص نیست که چرا باید همچنان شاهد نبود مدیریت یکپارچه بحران بود.

شهردار تهران هرچند خود به عنوان مدیر بحران پایتخت نیز شناخته می شود اما هماهنگی میان سایر دستگاه ها و ارگان ها با مشکلاتی همراه است که در زمان حادثه پلاسکو در صورت نبود شخصیت مدیریتی چند بعدی قالیباف، می توانست مشکلات عدیده ای ایجاد کند. وی در گزارش خود نیز به این مسائل اشاره کرد و خواهان یکپارچه سازی مدیریت ها در زمان بحران شد:" از مرحله قانون گذاری تا اجرا و نظارت، کهنه بودن قوانین، تورم در بخش قوانین، مشخص نبودن مسئولیت، تداخل مئسولیت، تنظیم نبودن مسئولیت ها وجود دارد. برنامه سازمان مدیریت بحران یک قانون 5 ساله بوده که به اتمام رسیده است. همین الان سازمان مدیریت بحران از سال 92 تا الان عملا مشکل قانونی دارد و منهای آنکه مشکلات ساختاری در آن وجود دارد."

از همین رو است که بسیاری از کارشناسان شهری و شخصیت های سیاسی بر لزوم تصویب قانون مدیریت یکپارچه شهری اصرار دارند تا براساس آن، شهرداری ها در تمامی حوزه های اجتماعی، ‌بهداشتی، اجتماعی، فرهنگی، زیرساختی و ... شهروندان توان و قدرت اجرایی داشته باشند. این قانون منتهی به آن خواهد شد تا در زمان وقوع حادثه ای مسئول و عامل اصلی آن مشخص شود و دیگر کمیته های مقصریابی راه نیفتند و بسیاری از حاشیه ها نیز محلی از اعراب نداشته باشند.

وقتی شهردار قدرت برخورد با یک ساختمان در تهران را ندارد!

اما بخش مهمی از گزارش قالیباف مربوط به رویه ای بود که این سازمان و شورای شهر برای برخورد با ساختمان علاء الدین در چند سال گذشته در پیش گرفته بودند. در این قسمت از اظهارات شهردار تهران است که اهمیت مدیریت یکپارچه شهری و بحران خود را نشان می دهد که در نبود آن حتی مالک ساختمان می تواند در برابر حجم انبوهی از سازمان ها و دستگاهها مقاومت کند.

شهردار تهران درباره یکی از پراذحام ترین مراکز فروش موبایل در پایتخت به حقیقت تلخی اشاره کرد و گفت:‌" برای ساختمان علاالدین هم در حوزه آتش نشانی و هم حوزه سازه مشکل وجود دارد. روزی که رفتیم برای بستن این ساختمان به ما اجازه ندادند. مالک به دادگاه رفت اما دادگاه حق را به شهرداری داد. تازه حکم کمیسون ماده 100 را داشتیم. اما مجددا رای دادگاه به تجدیدنظر بردند، آنجا هم حق به شهرداری داده شد. کار به دیوان عدالت ادرای کشیده شد،‌ دیوان هم به ما رای داد. .بیش از 2 ونیم سال است که ما این کار را پیگیری کردیم. شورای تامین استان باز به خاطر مسائل امنیتی اجازه تخریب را نداد. با وجود کسب اجازه از شورای تامین، بعد از دو سال و نیم هنوز قادر نشدیم در پاساژ علاالدین کار را تمام کنیم. این واقعیت های تلخی است که وجود دارد."

هرچند همین روند برای ساختمان پلاسکو نیز وجود داشته و نبود قواعد و ضوابط مشخص برای برخورد با ساختمان های ناایمن،‌ دست شهرداری های کشور را برای برخورد بسته است. واقعیت های موجود بیانگر آن است اگر دولت و مجلس شورای اسلامی تنها در همین بخش و به عنوان عبرت آموزی از حادثه پلاسکو ورود کنند و قانون جامع و کاملی برای حمایت از شهرداری ها و ضابط قضایی کردن آنها ارائه و تصویب کنند، حجم گسترده ای از مشکلات حل خواهد شد و می توان به آینده تا حدودی امیدوار شد.

در حال حاضر صدها ساختمان همچون پلاسکو در کلان شهرها و به طور ویژه تهران وجود دارند، مشمول زمان قرار دادن حادثه پلاسکو  و عبور از موج احساسی و هیجانی از آن،‌ می تواند همین حادثه را برای دیگر ساختمان ها نیز رقم زند. از این رو هشدارهایی که امروز در مجلس شورای اسلامی داده شد باید جدی گرفته شود و به جای حاشیه سازی و بازی های سیاسی که برخی سعی دارند آن را در پیشانی اقدامات خود قرار دهند،‌ برای نجات جان و مال مردم حل ریشه ای حوادث ضروری تر به نظر می رسد.