جشنواره موسیقی عمار می‌تواند نهضتی در موسیقی باشد

به گزارش پارس به نقل از فارس، در وضعیت کنونی موسیقی پاپ کمتر با معنویت عجین بوده و برخی مواقع غفلت آور است. متاسفانه بسیاری از هنرمندان به دلایلی از ورود به آثاری که معنوی و یا منطبق بر فطرت پاک انسانی هستند اجتناب می کنند.

اما معدود هنرمندانی در داخل کشورمان هستند که هنر خود را در خدمت بشریت قرار داده اند و آثارشان هم معنوی و هم فطری است. یکی از این هنرمندان « سید حمید شاهنگیان» خالق سرودهای انقلابی است. در سلسله مباحث مربوط به لزوم ایجاد « جشنواره موسیقی مردمی عمار» ، سراغ ایشان رفتیم و استاد هم با مهربانی به سوالات ما پاسخ دادند. شما را به خواندن این گفت وگو دعوت می کنیم.

** با برپایی جشنواره موسیقی عمار نهضتی در موسیقی ایجاد می شود

فارس: یکی از ویژگی های آهنگ های پاپ این است که تاریخ مصرف خاصی دارند. به طوری که حتی برخی از آهنگ های محبوب هم پس از مدتی از حافظه مخاطبان موسیقی پاک می شوند. برخی معتقدند که این، ویژگی آهنگ های پاپ است. با این حال ما می بینیم که آهنگ هایی که اول انقلاب به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده هنوز هم شنیدنی است و مخاطبان زیادی دارد و می شود گفت که این آهنگ ها کماکان تاریخ مصرفشان تمام نشده. به نظر شما علت ماندگاری این آهنگ های مردمی چیست؟

-به نظرم می رسد که ما برای هیچ پدیده اجتماعی نمی توانیم یک حکم کلی و جامع صادر کنیم پس تاریخ مصرف را برای کل آثار موسیقی نمی شود مطرح کرد چرا که برخی از آهنگ ها تاریخ مصرف ندارند.

دوم اینکه چرا کارهایی که اول انقلاب ساخته شد ماندنی است؟ می خواهم بگویم که آن ها هم، بعضا ماندنی شد. من بیش از ۳۰ کار انجام دادم ولی ۴ قطعه آن ماندنی شد این چند تا که ماندگار شد غیر از ویژگی که احتمالا شعرهایش و مفاهیمی که در آن به کار رفته داشته است. مسئله تاریخی و شاید جغرافیایی خیلی مهم بوده است. مطمئنا سرود « خمینی ای امام» اگر در شرایط تاریخی دیگری غیر از آن شرایط ویژه انقلاب ساخته می شد، محال ممکن بود که این چنین ماندگار شود. شرایط تاریخی آن روزها طوری بود که جای خالی این موضوع احساس می شد، یک نفر آمد حرف هایی که باید بیان می شد را به زبان موزیکال زد بدون ساز هم زد و چون از دل برآمد گیرایی داشت به گوش دل هم نشست و ماند، چرا ماندگار شده؟ به نظر من صدا و سیما در آن خیلی خیلی تاثیر دارد؟ برای اینکه هر سال این همه روی این چند سرود کار می شود و باعث می شود نسل های بعدی هم این کارها را بشنوند. یکی از دلایل ماندگار شدن این آثار شرایط تاریخی است. وقتی امام تشریف آوردند به زیارت قبور شهدا رفتند، خب آنجا وقتی ذکر می شود « برخیزید رهبر آمد کنون در کنارتان» خب این اتفاق تاریخی بزرگی بود که این اثر را ماندگار کرد البته ملودی و شعر خوب هم به ماندگاری این اثر کمک کرد.

** ما حق نداریم همه جامعه را در نگاه خودمان دیده و افراد را با تفکر خودمان بسنجیم و بعد بگوئیم این ها مردم هستند

فارس: در این آثار عنصر مردمی بودن را چه قدر موثر می دانید؟

-صد درصد موثر بوده است. ولی نکته اینجاست که ما از مردم چه تعریفی داریم. متاسفانه همه ما، فرقی هم نمی کند که از لحاظ دینی، سیاسی و… دارای چه تفکری هستیم. همه ما عادت کرده ایم فقط کسانی را که با ما هستند به حساب بیاوریم لذا ما فکر می کنیم مردم فقط آن گروهی هستند که با ما هستند در حالی که ما حق نداریم همه جامعه را در آن نگاه خودمان ببریم و افراد دور خودمان را با تفکر خودمان بسنجیم و بعد بگوئیم این ها مردم هستند. البته این حرفی که می زنم حرف من نیست این بازده جامعه است. همان طور که می بینیم آن موسیقی هایی که من با آن مخالفم، متاسفانه یک گروه عظیمی از جوان ها دارند با آن زندگی می کنند. من دهه فجر گذشته برخلاف همه سال های پیشین که فقط جلسه افتتاحیه یا اختتامیه جشنواره موسیقی فجر را می رفتم فقط هم برای اینکه به ارزش ها احترام گذاشته باشم. اما امسال به دلایل مختلفی شاید بیش از ۸ کنسرت رفتم و از اینکه جمعیت جوان چند هزار نفری حاضر در کنسرت ها تمام کارهای خواننده ها را که من حتی یک بار هم در عمرم نشنیده بودم همه را از حفظ بودند تعجب کردم. پس ما نمی توانیم بگوییم این موسیقی ها مردمی نیستند. این ها موسیقی هایی است که ما دوست نداریم برای مردمی که شاید ما آن ها را مردم نمی دانیم. ولی آن ها مردمند و جمعیت این مملکت هستند جمعیت خودمان هستند. خودمان تربیتشان کردیم، چهار نسل است که تحت تربیت ما بزرگ می شوند که الان نتیجه اش این شده است. اما آن طرفش را هم داریم؛ دیروز یک دوست جوانی اینجا بود که در موبایلش تعدادی سرود داشت و این ها را گوش می داد بعد به من گفت که گوش می دهی؟ من گوش کردم. خیلی هم زیبا بود. و پر از مفاهیم عالی انسانی پس دو طرفش هست هر دو طرف هم مردم هستند اما اینکه ما توانسته باشیم در موسیقی به مسائلی که اهمیت اجتماعی، اخلاقی، مسائل خانوادگی، ارزش های اسلامی و انسانی دارند چقدر پرداختیم. مطالبی که جوان ها را به آینده امیدوار و از حزن و اندوه جلوگیری کند به پیرها امید دهد؛ ما اگر بگوئیم به این ها خوب پرداختیم، انصافا نپرداختیم. یا به نظر می رسد که مصداق را درست نمی شناسیم و مسئولین فرهنگی ما مصداق را درست انتخاب نمی کنند یا حساسیتی برای این مطالب وجود ندارد.

در دو دهه اخیر دو جریان در موسیقی پاپ کشور ما به وجود آمده جریان اول کسانی بودند که تقریبا در دهه ۷۰ روی کار آمدند خواننده هایی مثل محمد اصفهانی، خشایار اعتمادی، قاسم افشار، حسین زمان و… اغلب خوانندگان این جریان کارشان را با تقلید از خواننده های پیش از انقلاب شروع کردند البته آن موقع خواننده های مقلد، هر گونه تقلیدی را انکار می کردند و عنوان می کردند که صدایشان مادر زادی این طور است ولی وقتی دقت می کردیم می دیدم که حتی در تحریر های بسیار ریز هم تقلید می کنند. بعد از این ها جریان موسیقی پاپ زیرزمینی روی کار آمد خواننده های زیرزمینی اما از خوانندگان سابق تقلید نمی کردند یا اگر کارشان را با تقلید از غرب شروع کردند بعد از مدتی راه خودشان را پیدا کرده و دارای سبک خاص خودشان شدند یکی از ویژگی های خواننده های جریان اولی این بود که بیشتر بر روی موضوعات عاشقانه مانور می داد در صورتی که بسیاری از خوانندگان پاپ زیر زمینی بر روی موضوعات ضد عشق که مربوط به تنفر از معشوقه بود کار می کردند با این حال نه جریان اول و نه جریان دوم توجه چندانی به موضوعات معنوی و فطری نکرده است حال سوال این است که اگر موسیقی پاپ ادعای مردمی بودن دارد آیا موضوعات معنوی و فطری مردمی نیست؟ آیا این ها حرف مردم نیست؟ آیا این موضوعات مخاطب ندارد؟ چرا در این زمینه حرف مردم در قالب موسیقی بیان نمی شود؟

نکته خیلی خوبی را هدف قرار دادید و به نظر من فارغ از اینکه تلاش برای ایجاد جشنواره مردمی به نتیجه برسد یا نرسد هدف را رها نکنید. ببینید موضوعات عقلانی که مورد غفلت واقع شده است، موضوعاتی که من در تیتر اخلاق، خانواده، ارزش های انسانی، ارزش های اسلامی و حتی ارزش هایی مثل راستگویی و… قرار می دهم در این هیچ تردیدی نیست که این ها ارزش هایی است که مورد غفلت واقع شده است. اما بحثی که شما درباره خواننده ها شروع کردید این هم حرف درستی است من حدود ۱۷-۱۶ سال قبل در یک سمیناری که به عنوان مستمع شرکت کرده بودم از تریبون اعلام کردند که به سخنرانی آقای شاهنگیان گوش می کنیم من از این کار به شدت متعجب شدم چون اصلا قرار نبود که صحبت کنم ولی چون دعوت کرده بودند بالای سن رفتم و ضمن عذر خواهی گفتم که به من نگفته بودند قرار است صحبت کنم ثانیا یک اکیپ در استودیو ضبط موسیقی منتظرند و باید سریع به آنجا بروم ولی من در آنجا فقط یک جمله گفتم؛ گفتم که من امیدوارم نتیجه تمام این تلاش های موسیقیایی ما این نشود که بعد از ۱۷-۱۶ سال برسیم به اینکه توانسته باشیم یک بدل گلپایگانی، چند بدل داریوش، یکی دو بدل ستار، یکی دو بدل ابی را به دنیای موسیقی بعد از انقلاب ارائه کرده باشیم و بعد بگوییم که هنر کردیم.

**جریان دوم موسیقی محصول خطای جریان اول و سیستم فرهنگی مملکت است

-این اتفاق اما خیلی جدی در حال رخ دادن بود و به خیلی ها هم برخورد. درباره خواننده های جریان اولی که گفتید یک روز یکی از خواننده های این جریان آمده بود که از من آهنگ بگیرد و من گفتم که راستش را بخواهی من صدای شما را نمی شناسم لطفا کمی بخوانید وقتی خواند دیدم مثل یکی از خواننده های طاغوتی می خواند. گفتم که شما چرا اینقدر اصرار دارید که مثل آن خواننده بخوانید گفت جنس صدایش این طوری است و تقلید نمی کند من هم گفتم که اگر جای شما بودم طوری می خواندم که آن خواننده اولیه که شما مثل او می خوانید انگشت به دهان بماند و بگوید که این طور هم می شد بخوانی که من حواسم نبوده و نخوانده ام؟ با این حرف ها آن خواننده ناراحت شد و قهر کرد و رفت. اما از این مجموعه من آقای اصفهانی را فاکتور می گیرم چون محمد اصفهانی را از وقتی که ۸-۷ ساله و قاری قرآن بود می شناسم تعدادی از آهنگ هایی که در اوایل کارش خواند را هم من ساختم پس به نظرم آقای اصفهانی خیلی دنبال تقلید نبود ولی بقیه به دلیل تقلید روی کار آمدند. جریان دوم موسیقی محصول خطای جریان اول و سیستم فرهنگی مملکت است. این انحصار طلبی دست از سر ما بر نمی دارد من ۳۴ سال است که به اشکال مختلف در جریان موسیقی و شعر انقلاب بوده ام.

در سال های اول در چندین برهه چند ساله مستقیما در شورا بوده ام. بعضا شاعرهای ما راه را به روی همه شعرای جوان و غیر جوان بسته بودند آهنگ سازهای ما فقط خودشان باید آهنگ می ساختند اصلا کسی دیگر را راه نمی دادند. این کاری که شما می خواهید انجام دهید « جشنواره موسیقی عمار» اگر بتوانید این احساس امنیت را در همه اقشار غیر خودتان ایجاد کنید که بیایند و وارد شوند بعد آن وقت می بینید چه دریایی از ابتکارات و خلاقیت ها و حرف های جدید روی می آورد و از درون آن چه چیز هایی خوبی در می آید. پس اگر جشنواره موسیقی عمار را بتوانید عمومی کنید آن وقت خیلی از کسانی که دارای استعداد های فوق العاده ای هستند و الان هیچ جایی برای ارائه ندارند این ها می آیند آن جا آثار خود را ارائه می دهند ولی این ها باید اول مطمئن باشند که ما یک مقررات داخلی درست نکردیم که بگوئیم: تو باید اول مثلا ریش داشته باشی بعد باید گیس نداشته باشی بعد باید هر چی من گفتم را بخوانی به هر حال رویه اگر اصلاح نشود چیزی از آن بیرون نمی آید.

فارس: شما کارهای زیادی را در ژانر موسیقی مذهبی انجام داده اید چرا فقط چند تا از آن ها پخش شد بعد اینکه چرا بقیه خواننده ها سمت موسیقی مذهبی نمی روند؟ آیا چون به این خاطر که هزینه تولید موسیقی بالاست طوری که هر آهنگ حدود ۴ میلیون هزینه دارد و همین باعث شده قشر متوسط به بالا و ثروتمند جامعه سمت این موسیقی بروند و این قشر هم زیاد میانه ای با مذهب ندارند پس از این نوع آهنگ ها نمی سازند یا اینکه هنرمندان از ساختن موسیقی مذهبی ترس دارند از اینکه به آن ها برچسب مذهبی بودن یا حکومتی بودن زده شود می ترسند؟

- رقم ۴ میلیونی که گفتید در حال حاضر خیلی بیشتر شده فکر کنم اگر در یک کاری بخواهند پول شعر، آهنگساز، تنظیم، استودیو، ضبط و نوازنده اش را بدهند هزینه اش بالای ۱۰ میلیون شود اما در بحث موسیقی مذهبی که کار کردم، کارهای من سه دسته است. بیش از نود درصدشان در رابطه با ارزش های انقلاب یا ارزش های مذهبی است آن چند درصد دیگری هم که نیست، سه چهار کار است یکی راجع به مهربانی است که شعرش را هم خودم گفته ام یکی دیگر راجع به پدر و مادر است که مضمونش این است که با پدر محترم برخورد کن با مادر محترم باش؛ یکی دیگر هم راجع به خانواده است یعنی این ترکیب پدر مادر بچه ها کنار هم هستند ارزش است و لاغیر. پس بنابر این نگاه من کاملا با بحث هایی که شما دارید تطابق صد درصدی دارد اما شاید نتیجه گیری ها ۸۰-۷۰ درصد با هم متفاوت باشد چرا؟ چون در مفهوم « مردم» باید یک طور حرف بزنیم. اما درباره اینکه چرا کار مذهبی ساخته نمی شود، ببینید یکی از دلایلی که سال هاست کار مذهبی زیادی انجام نمی شود همین چیزی است که شما می گویید یعنی می ترسند به آن ها برچسب مذهبی بودن زده شود ولی چرا طوری شده که مذهبی بودن از دید برخی بد است؟ چه کسی با عملکردش این کار را کرده؟ چه خطا و اشتباهی سر زد که به اینجا رسیدیم؟ بنابراین حرف شما درست است می ترسند به آن ها انگ مذهبی بودن زده شود ولی این یک دلیل کوچک است. به نظر من دلیل های بزرگترش به مسئولین فرهنگی ما بر می گردد. ببینید غرب برای اینکه مسیحیت را تبلیغ کند بزرگترین، ارزشمندترین و گران ترین کارها را در رابطه با کلیسا می سازد. ما برای اینکه کار مذهبی کنیم چه کار می کنیم؟ دم دست ترین شعر ها را به دم دست ترین آهنگ سازها و دم دست ترین خواننده ها می دهیم و می گوییم بخوان، چرا؟ چون اسمش مناسبتی است. مناسبتی در صدا و سیمای ما، معنی اش این است که یک روزی دارد می آید که طبق تعریف اسمش شهادت یا وفات یا پیروزی انقلاب یا مناسبتی دیگر است حال برای این مناسبت ها به کارهایی را (بدون توجه به کیفیت) بسازیم. این طور به آن نگاه می شود. بعد کار یکی دو دفعه هم پخش می شود و تمام. آهنگسازی که این آهنگ را می سازد، می داند که برای یکی دو دفعه پخش شدن است بنابر این خیلی روی آن وقت نمی گذارد خواننده آن هم تقریبا بهمین نحو. مطلب دیگری هم که باز فاجعه است و باید جلویش گرفته شود این است که الان اگر کسی برای خوانندگی به صدا و سیما معرفی شود این خواننده اگر استعداد هم داشته باشد این قدر باید برود و بیاید تا یک طوری به یک آهنگساز وصل شود بعد از اینکه به مجموعه واحد موسیقی ارتباط پیدا کرد برایش شرط می گذارند نکته اینجاست، عملا و بدون اینکه ذکر شود، برایش شرط می گذارند که یک مناسبتی بخوان تا اسمت وارد لیست خواننده ها شود یعنی این آدمی که می خواهد وارد دایره موسیقی شود کنکور ورودی اش این است که یک آهنگ مناسبتی بخواند.

خب معلوم است که کیفیت آهنگی که این طور ساخته می شود چه می شود. بنابراین مناسبتی های ما در پایین ترین رده ارزیابی و نمره دادن قرار دارد. ما آن موقع که مدرسه می رفتیم بعضی بچه ها با تک ماده قبول می شدند. مناسبتی های ما تک ماده ای روی آنتن می رود در نتیجه کشش پیدا نمی کند و اشتیاقی هم به شنیدنش پیدا نمی شود. نکته دیگر این است که به نظر من تهیه کننده ها از اینکه این کارها را پخش کنند گریزانند من یک کار دارم که شروعش با « چگونه می شود» است این اثر اولین کار موسیقی پاپ بعد از انقلاب بود که ساخته شد. آن را هم من مخصوصا ساختم که هم بگویم شعر نو را می شود استفاده کرد و باید استفاده کنیم هم این که موسیقی آن صدای ضرب سربازی نیست.

**چگونه می شود از آفتاب حرفی نزد و حضور طبیعت را ندیده گرفت

موضوع این شعر راجع به ۲۲ بهمن است ولی کلمه ۲۲ بهمن در آن نیست کلمه ای از انقلاب در آن نیست این شعر می گوید: چگونه می شود از آفتاب حرفی نزد و یا حضور گل و سبزه را ندیده گرفت، چگونه می شود آواز رود را نشنید و زیر سایه نارنج رنج را نزدود. کنار پنجره نیلوفران بازیگوش، شکوفه می بندند به میهمانی باران بیا، بهار اینجاست. بعضی از تهیه کننده ها تا زمانی که متوجه نشدند که این اثر در مورد ۲۲ بهمن است از آن استفاده می کردند. البته الان هم بعضی مواقع این را پخش می کنند که من احساسم این است که به خاطر اینکه کلمه باران در آن به کار رفته پخش می شود. چون چندین بار دیدم که وقتی که باران می آید آن را پخش می کنند. نکته دیگر آن لجبازی که شما می گوئید وجود دارد من الان فقط از کارهای خودم می توانم لیستی به شما بدهم که بروید در آرشیو صدا و سیما ببینید که کیفیت این کارها بد نیست آهنگ هایش را آقای محمد اصفهانی با حمید غلامعلی خوانده اند، شاعر هایش ترانه سراهای معروف تنظیم هایش هم از آقای رحیمیان یا آقای شهبازیان است پس کیفیت کار در حدی نیست که قابل پخش نباشد موضوعیتش هم موضوعی مثل امام حسن (ع) است. اصلا چند تا کار برای امام حسن مظلوم ساخته شده؟ من که تا حالا چیزی نشنیدم…

شما می گویید نشنیده اید من می گویم هزاران هزار نفر نشنیده اند برای اینکه پخش نمی شود. دو سه تا کار درباره حضرت زهرا (س) دارم سال هاست که نشنیدم یکی از آن ها شعرش از مرحوم شهریار است که هم در میلاد و هم در شهادت حضر زهرا (ع) قابل پخش است یکی دیگر هم هست که در بخشی از آن خوانده می شود لاله لاله دلم داغدار است / کوچه کوچه شبم سوگوار است/ آسمان در هوای تو دیری است/ مثل چشمان من اشک بار است. ببینید الان شهادت ها می آید و می رود ولی این آهنگ ها چندان پخش نمی شود. یقینا از این دست کارها دوستان دیگر هم ساخته اند و استفاده لازم از آن ها نمی شود. بنابراین به نظر من یک عناد هم وجود دارد. نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد در صدا و سیما یک عدم مدیریت در آرشیو وجود دارد. بنظر می رسد آثار به نوعی تقسیم بندی نشده که اگر تهیه کننده ای بخواهد در موضوع حضرت زهرا (س) یا امام حسین (ع) آهنگی را انتخاب کند بداند که درباره این بزرگواران این کارها وجود دارد یا راجع به فلان روز این تعداد کار هست. به فرض اینکه این طور هم باشد، به حد وفور در اختیار تهیه کننده ها قرار نمی گیرد. بهمن سال گذشته با من مصاحبه ای انجام شد و گفتند که می خواهیم مصاحبه زنده انجام دهیم چند اثر از خودتان را معرفی کنید تا آن ها را پخش کنیم. من سه چهار کار را معرفی کردم اما وقتی که به مصاحبه رفتم دیدم اصلا کارهایی که معرفی کرده ام پخش نمی شود و به جای آن کارهایی که مد نظرم نبود را پخش کردند بعد گفتند کارهایی که معرفی کردید در آرشیو نیست؛ و گفتند یک تهیه کننده کارهایی را که می برد بعدش معلوم نیست کجاست به همین خاطر ما چیزی دستمان را نگرفت و این آثار را پخش کردیم. جالب اینکه یکی از کارهایی که پخش کردند اصلا مال من نبود فقط من برای اینکه آبرویشان نرود نگفتم که این آهنگی که پخش کردید مال من نیست. خب این ها مربوط به بی حسابی مدیریتی است.

** جشنواره عمار بایستی غیر دولتی باشد

فارس: نظر کلی شما در خصوص داشتن جشنواره ای مردمی با نام عمار چیست؟

-با توجه به صحبت هایتان می توان این نتیجه را گرفت که مسئولین در این زمینه مقصرند. به نظر می رسد در این شرایط اگر منتظر روزی باشیم که مسئولی به همراه تیمی قوی اوضاع موسیقی پاپ کشورمان را سر و سامان دهد شاید این انتظار سال ها طول بکشد پس راه برون رفت از این وضعیت ایجاد جشنواره موسیقی عمار است جشنواره ای که آثارش بر مبنای معنویت و فطرت باشد معنویت و فطرتی که جای خالی آن در موسیقی ایران و جهان به شدت احساس می شود. جشنواره ای که هنرمندانش از همه اقشار جامعه باشند یعنی کسانی که ممکن است دارای سلایق فکری یا سیاسی مختلفی باشند ولی در عین حال همگی اصل نظام اسلامی را قبول دارند و از آن حمایت می کنند. البته این جشنواره بایستی غیر دولتی باشد چرا که با ورود دولت (دولت خاصی مد نظر نیست) به این موضوع امکان اعمال سلایق بعضا نامناسب وجود دارد البته اگر دولت هم به کمک این جشنواره بیاید قدمش روی چشم ولی به شرطی که کمکش باعث دخالت در امور اجرایی نشود و به عبارتی کمکش بدون چشمداشتی باشد.

** همه تفکرات و سلایق به جشنواره عمار وارد شوند

فارس: پس با این توضیحات کلیت این طرح را می پسندید؟ نظر شخصی شما در این باره چیست؟

-کلیتش را قبول دارم که باید همه را مشارکت داد و بعد نتیجه حاصل از این اذهان یک چیزهایی در می آید که نو است و در جهت هایی است که آدم به دنبالش می گشته است اما اولا این فراخوان چگونه باید باشد که هم دولتی حساب نشود و هم به گوش همه برسد؟ ثانیا اسم های ارزشمندی چون عمار، ابوذر جهت نهایی حرکت را این قدر اغراق آمیز اعلام می کند که همان اول کار گروه زیادی به این جبهه ای که می خواهید ایجاد کنید وارد نمی شوند توصیه من این است که اگر می خواهید این کار را انجام دهید باید خیلی حساب شده رفتار کرد طوری که همه تفکرات وارد شوند وقتی که همه سلایق وارد شدند آرام آرام می توان آن را به سمتی که مطلوب است یعنی فطری و معنویست بیشتر کشاند.

فارس: شما با ایجاد این جشنواره مردمی موافق هستید؟

- با آن تعریف عمومی که از مردم کردم موافقم ولی با تعریفی که بگوییم هر کسی با ما است مردم می باشد یا هر کسی هم نظر ماست مردم است موافق نیستم ولی اگر با تعریف عمومی بتوانید شرایط را فراهم کنید به نتیجه مثبتی می رسید.

- تعریف ما هم از مردم همان تعریف عمومی آن است. اگر این طور باشد حتما می توان نهضتی راه انداخت ولی آن شرح صدر آن نگاه اسلامی به معنای پیغمبر رحمت اگر نباشد دایره توفیق به حداقل می رسد.