تولید محصولات تراریخته تعلیق شود

مشکلات و مخاطرات محصولات تراریخته از 3 منظر مشکلات اقتصادی-اجتماعی، مخاطرات سلامت و تاثیرات زیست محیطی قابل بررسی است. با گذشت 20 سال از تجاری‌سازی محصولات دستکاری شده ژنتیکی، شواهد و استناداتی -به ویژه بعد از سال  2012 به بعد- منتشر شده است که بیانگر ایجاد مشکلات عظیمی بر روی اقتصاد کشاورزان در سطح کلان است.

به اعتقاد کارشناسان، تولید این محصولات در شرایط فعلی کشور مخالف اقتصاد مقاومتی است چرا که در چنین شرایطی بسته‌های ژنی بیگانه به اقلام بومی کشورمان منتقل می شود و از انجا که ما این بسته های ژنی را به وجود نیاورده‌ایم، محصولات بومی نظیر گندم، برنج، جو و پنبه به این ژن‌ها آلوده می‌شوند.

بنابراین با توجه به اهمیت این بحث با آزاد عمرانی، عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران و عضو هیات رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی به گفت‌وگو نشستیم.

وی در مورد مشکلات تولید محصولات تراریخته گفت: این مشکلات از جانب طرفداران واردات و تولید محصولات تراریخته مغفول مانده و جریانی سازماندهی شده مانع اطلاع رسانی حقایق دستکاری ژنتیکی در مقیاس تجاری می شود. تولید گیاهان مقاوم به آفات مشکلات زیادی را به همراه داشته است.چون هرگاه گیاهی را به آفت یا آفاتی مقاوم می‌کنیم، آن گیاه به یک کارخانه دائم تولید سم تبدیل می شود. در نقطه مقابل آفات هم تدریجا نسبت به دُز سم گیاهی مقاوم شده و بعد از چند نسل کاملا مقاوم می شود.

عمرانی افزود: کمپانی ها در تلاشند تا جهت افزایش دُز تولید سموم توسط گیاه تراریخته تعداد نسخه های ژن‌ تولید سم را افزایش دهند یا باکتریهای جهش‌یافته جدیدی تولید کنند که سموم جهش‌یافته جدیدی تولید شود. متاسفانه یکی از علائم شکست گیاهان دستکاری شده مقاوم به آفات، افزایش بی رویه انتقال ژن های جهش یافته به گیاهان است.

عمرانی گفت:‌ در حال حاضر بیش از 1700 رقم ثبت شده تراریخته وجود دارد که تفاوت آنها در ژن جهش‌یافته مقاومت به آفات یا علف کش در گیاهان است. این یعنی یک فاجعه زیست محیطی! موافقان محصولات تراریخته همواره ادعا می کنند انتقال ژن از باکتری به گیاه در طبیعت هم مسبوق به سابقه است. آنها از این نکته غافل هستند که اگر در طبیعت جهش یا انتقال ژنی صورت می گیرد، آن جهش و یا تغییر ژنتیکی در طی قرنها توسط سیستم پیچیده طبیعت گزینش و انتخاب طبیعی می‌شود و چنانچه نامطلوب باشد به صورت طبیعی حذف می‌شود.

عضو هیات رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: یعنی در کارخانه هستی انتخاب طبیعی مانند بخش کنترل کیفی عمل نموده و جهش های نامطلوب در سیستم رقابتی درون زیست بوم ها حذف می شود. اما هنگامی که مهندسین ژنتیک به دفعات گیاهان را دستکاری ژنتیکی می کنند و گیاه تراریخته را وارد طبیعت می نمایند، کارخانه هستی و اکوسیستم دستخوش لطمات جبران ناپذیری قرار خواهد گرفت. مانند کارخانه‌ای که آنقدر کمیت تولید آن زیاد است که فرصتی برای کنترل کیفی و جداسازی محصولات معیوب وجود ندارد.

وی افزود: چون جهش‌های زیادی به گیاهان وارد می‌کنیم، در نظام پیچیده انتخاب طبیعی اخلال به وجود می آید و در نتیجه ژن معیوب حذف نمی‌شود. از طرفی دیگر مهندسین ژنتیک از نقطه نظر زیست محیطی نیز آسیبهای زیادی وارد می‌کنند و با ورود گیاهان دستکاری شده مقاوم به آفات و توسعه آفات، امروزه با سوپر آفات مواجهیم و کنترل آن به شدت مشکل شده است. چنین فاجعه ای نه تنها تولید پنبه مقاوم به آفات را در پاکستان افزایش نداده است بلکه پس از چندین سال کشت پنبه تراریخته مقاوم به آفات، تولید این کشور 4 میلیون عدل کاهش داشته است.

عمرانی افزود: بیش از 90 درصد محصولات اکنون حاوی ژن مقاومت به علف‌کش‌ها هستند. کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و فائو بر مبنای اظهار نظر انجمن بین المللی تحقیقات سرطان‌ به این نتیجه رسیده‌اند که علف‌کش‌ غالب در محصولات تراریخته یعنی گلایفوسیت سرطان‌زاست. در حالی که از زمان تجاری شدن محصولات تراریخته در سال 1996 تاکنون مصرف این علف کش 15 برابر افزایش یافته است.

وی تصریح کرد: این به معنی مخاطرات فراوان سلامت و زیست محیطی است چرا که ماده‌ای که باعث سرطان می‌شود، عامل ایجاد بیماری‌های دیگری مثل آلزایمر،‌ اوتیسم، افزایش سرطان‌های گوارشی و عملکرد منفی غدد بدن می‌شود که افزایش این بیماری‌ها در کشور آمریکا همگام با افزایش تولید محصولات تراریخته رشد معنی داری داشته است.

عضو هیأت مدیره انجمن ارگانیک ایران ادامه داد: استفاده از علف‌کش‌ها در گیاهان ترایخته مقاوم به علف کش، باکتری‌های خاک را از بین می‌برند و روند تجزیه بقایای موجودات و تثبیت کربن و نیتروژن اتمسفری را با مشکل مواجه کرده و خاک را به یک توده فیزیکی بی‌ خاصیتی تبدیل می‌کند.

عمرانی ادامه داد: بنابراین ما مجبور می‌شویم مقادیر زیادی کود تقویتی به خاک اضافه کنیم تا عناصر مورد نیاز خاک را تامین کنیم. مصرف بی‌رویه علف‌کش‌ها باعث افزایش علف‌های هرز یا ابرعلف‌ها شده به طوریکه در آمریکا 20 نوع اَبَر علف هرز ایجاد شده است. در چنین شرایطی علاوه بر تحمیل لطمات جبران ناپذیر به منابع آب، خاک و محیط زیست، نظام کشاورزی به سمت نظام تک کشتی سوق می یابد و در آینده استفاده از بذرهای تراریخته به یک الزام هزینه آور و انحصاری تبدیل خواهد شد. این یعنی حرکت در خلاف جهت امنیت غذایی، محیط زیست پایدار و اقتصاد مقاومتی.

عمرانی گفت:‌ از سویی ارزشهای انسانی و اخلاقی در بسیاری از موارد در تولید محصولات تراریخته رعایت نشده است. به گونه‌ای که شرکت‌های تولیدکننده محصولات دستکاری شده ژنتیکی روند ارزیابی و تأئید محصولات خود را بر مبنای خود اظهاری انجام می دهند و در اغلب موارد ارزیابی‌های مورد به مورد صورت نگرفته است.

عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران تصریح کرد: برای مثال موافقان تراریخته در ایران می گویند که چون خطری برای سم بی تی و یا علف کش محصولات دستکاری شده ژنتیکی برای انسان گزارش نشده است پس محصولات وارداتی و یا تولید داخل مانند محصولات طبیعی بوده و خطری ندارند. این نوع استدلال از اساس غلط است.

وی گفت:‌ یک ارزیابی موردی توسط دادگاه ایالت ماساچوست امریکا در سال 2015 نشان داد یک کمپانی‌ سوئیسی به دلیل منافع اقتصادی خود در مورد برنج تراریخته طلایی (Golden Rice) از اساس تخلف نموده است. آنها برای اثبات اینکه برنج طلایی منبع غنی بتاکاروتن است و جذب ویتامین را افزایش می دهد، در تغذیه کودکان آزمایش شده از رژیم غذای مواد پرچربی مثل گوشت خوک استفاده کرده‌اند که جذب ویتامین های محلول در چربی نظیر ویتامین آ را افزایش می دهد.

وی افزود: علاوه بر این هیچکدام از کودکان و والدین آنها و حتی مراکز ذیصلاح دولتی از این آزمایش مطلع نبوده و به نوعی سلامت و اخلاق فدای منافع تجاری این کمپانی قرار گرفته است. از طرفی دیگر افشای نتایج دادرسی یک دادگاه در آلمان نشان داد که ذرت مقاوم به آفت باعث افزایش 10 درصدی مرگ و میر و سقط جنین در یک گاوداری در فاصله سالهای 1998 الی 2001 شد و کمپانی سوئیسی تولید کننده بذرهای ذرت تراریخته علاوه بر پرداخت غرامت بذر ذرت مشکوک را از بازار خارج کرد.

عمرانی اظهار کرد: پس کشف حقایق محصولات دستکاری شده ژنتیکی و تخلفات و تقلبهای آن در سطح بین المللی یک پیام روشن برای دولت و ملت ما دارد: اینکه حواسمان را جمع کنیم و بدون توجه به جوسازی‌های موجود، ارزیابی های کشاورزی، سلامت و زیست محیطی را مورد به مورد و توسط مراجع مورد وثوق انجام دهیم.

عضو هیأت مدیره انجمن ارگانیک ایران ادامه داد: این روشهای غیراخلاقی در سطح بین المللی باعث زیر سوال رفتن آزمایشات کمپانی های بیوتکنولوژی شده است.اکنون اتحادیه اروپا در غالب یک پروژه تلفیقیِ ارزیابی مخاطرات، 50 گروه مستقل را ایجاد کرده و آزمایش این محصولات و رخدادهای تراریختگی را مورد به مورد انجام خواهد داد. نتایج هر تحقیق فقط مختص آن رخداد دستکاری ژنتیکی بوده و به هیچ وجه نمی توان به بقیه محصولات تراریخته تعمیم داد.

وی تصریح کرد: در کشور ما نیز علیرغم ادعای واردکنندگان و تولید‌کنندگان محصولات تراریخته مبنی بر سلامت این محصولات، باید از سوی سازمان‌های مستقل به صورت مورد به مورد از جهت سلامت و مخاطرات زیست محیطی ارزیابی ها انجام شود.

عمرانی گفت:‌ اگر چه بیش از بیست سال از تولید و واردات محصولات تراریخته می گذرد، ولی تا این لحظه ما فقط از سلامت و بی خطر بودن محصولات دستکاری شده ژنتیکی حرف زده ایم و زیرساختهای اداری و آزمایشگاهی لازم را جهت تضمین ایمنی زیستی بر اساس پروتکل بین المللی کارتاهنا و قانون ایمنی زیستی ایجاد نکرده ایم.

عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران گفت: شاید یکی از دلایلی که تولید و واردات محصولات تراریخته، با توجیه کمبود غذای کم آبی همراه شده است این است که مخاطرات عظیم تراریخته ها در برابر بحران آب و گرسنگی کوچک جلوه داده شود. به هر حال اگر صد سال هم بگذرد اول باید دستورالعمل ها، آزمایشات و سیستم ارزیابی مخاطرات تدوین شود و نباید عجله کنیم و سلامت مردم و ثبات محیط زیست را فدا کنیم.

وی ادامه داد: همه به خوبی واقفند که وضعیت فعلی کشاورزی کشور نتیجه سلسله سوء مدیریتها در چند دهه اخیر در عرصه مدیریت منابع آب و خاک و غافل شدن از فناوریهای بنیادین جهت افزایش بهره وری تولید و به حداقل رسانی تخریب محیط زیست است.

عمرانی گفت: کشور ما به دلیل فقدان تکنولوژی بذر به جایی رسیده است که از فرانسه بذر گندم وارد می کند، در حالیکه گندم خراسان که هم غذا و هم دارو است در معرض انقراض قرار گرفته است. ضایعات محصولات کشاورزی بیداد می کند و کشاورزان ما در سایه ناهماهنگی نظام یارانه ها و ناهدفمندی یارانه ها عطای کشاورزی را به لقایش بخشیده اند و روستاهای ما هر روز خالی و خالی تر می شود.

عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران  گفت: هیچ عقل سلیمی نمی تواند باور کند که گیاهان تراریخته درمان دردهای کهنه کشاورزی ما باشد. اگر ما می دانیم که مصرف بی رویه سموم کشاورزی عامل افزایش سرطان در کشور است باید اساسا در جهتی حرکت کنیم که اصولا مصرف سموم شیمیایی را به حداقل برسانیم نه اینکه به امید تراریخته ها به استقبال خطرهای جدید و ناشناخته ای برویم. در بند 8 سیاستهای کلی محیط زیست، ابلاغی مقام معظم رهبری راه مشخص شده است: "توسعه اقتصاد سبز با تاکید بر صنعت کم کربن و کشاورزی سالم و ارگانیک". نباید از این سند استراتژیک غافل شد و به بیراهه رفت.

عمرانی گفت: در سطح دنیا 99 درصد محصولات تراریخته شامل 4 محصول کشاورزی ذرت، سویا، ‌روغن کلزا و پنبه است. قبلاً مصرف این محصولات در کشور ما زیاد نبوده، اما متأسفانه ذائقه غذایی دنیا را اکنون آمریکا مهندسی می‌کند و دنیا را ذرت و سویاخوار نموده است! درحالی که باید بر جایگزین های داخلی این محصولات تاکید شود و در صورت لزوم واردات، دولت واردکنندگان را ملزم به تامین محصولات از منابع غیر تراریخته کند.

وی ادامه داد: باید سیاست‌های هماهنگی را در حوزه تغذیه و سلامت داشته باشیم تا از طریق رسانه‌ها، وزارت بهداشت و کشاورزی مصرف روغن، نمک و شکر در سطح جامعه کم شود. باید واردات دانه‌های روغنی کاهش یابد و همچنین به تولید این محصولات از منابع بومی اتکا کنیم. برای مثال جلبکی به نام گراسیالاریا که در دریای عمان و خلیج فارس وجود دارد، منبع غنی روغن است و علاوه بر آن منبع غذاهای میگو و آبزیان است.

عمرانی با تاکید بر تمرکز بر توانمدیهای داخلی و دانش درونزا گفت: می توانیم بیوتکنولوژی را در مسیر صحیح ریل گذاری کنیم و این یعنی اقتصاد مقاومتی! متاسفانه امروزه انتقال بسته های ژنی کمپانیهای سوئیسی و امریکایی به ارقام بومی به افتخار برخی از دانشمندان تبدیل شده است. در سراسر کویر ایران گونه های مختلف گیاهی مشاهده می شود که نسبت به شوری و خشکی مقاوم هستند. چرا توده های ژن های بومی خودمان را شناسایی و جداسازی نکنیم؟ چرا در زمینه کم کاری شده است؟؟ موافقان تراریخته از گیاه مقاوم و شوری و خشکی داستان سرایی می کنند، ولی نسخه آنها برای کشاورزی مملکت انتقال ژن های ثبت شده امریکاییها و اروپاییها به ارقام بومی است. چرا ما نباید بسته ژنی ایرانی نداشته باشیم؟ چرا پس از 20 سال تبلیغ و سرمایه گذاری هنگفت در بیوتکنولوژی، ارزشها و خدمات این فناوری مهم را به تولید برنج و یا پنبه مهندسی شده حاوی بسته ژنی یک کمپانی سوئیسی تنزل داده ایم؟ آیا بیوتکنولوژی خدمات دیگری برای کشاورزان ما نمی تواند به همراه داشته باشد؟

عضو هیأت مدیره انجمن ارگانیک ایران گفت: نباید دستمان برای واردات محصولات کشاورزی استراتژیک به سمت بیگانگان دراز باشد و اگر روزی تحریم شدیم آنها بگویند حتماً باید محصولات تراریخته بخرید و بخورید! دولت نباید تحت تأثیر جو رسانه‌ای که مدافعان ترایخته در کشور ایجاد کرده اند درها را برای ورود محصولات تراریخته به کشور باز کند و یا به بهانه واردات مجوز تولید بدهد. متاسفانه این توجیه را که "چون وارد می کنیم باید تولید کنیم" از برخی مدیران و مسئولین گاها نقل می شود. صلاح در این است که در هر دو موضوع واردات و تولید محتاطانه برخورد کنیم و نظر شخصی من تمرکز بر تحقیق و توسعه مهندسی ژنتیک با اتکا به دانش درونزا و تعلیق واردات و تولید محصولات تراریخته است. 

عمرانی ادامه داد: حتی تولید این محصولات در شرایط فعلی هم مخالف اقتصاد مقاومتی است چرا که در چنین شرایطی بسته‌های ژنی بیگانه را به اقلام بومی کشورمان منتقل می کنیم. از انجا که ما این بسته های ژنی را به وجود نیاورده‌ایم، محصولات بومی نظیر گندم، برنج، جو و پنبه خود را به این ژن‌ها آلوده می‌کنیم.

عمرانی ادامه داد: در اروپا اکنون به دنبال پاکسازی اراضی خود از هر نوع آلودگی محصولات تراریخته هستند و نهضت اروپای عاری از دستکاری ژنتیکی به راه افتاده است و توسط دولتها به شدت حمایت می شود. حالا چرا ما محصولات بومی خود را به ژن‌های وارداتی آلوده کنیم و بگوییم این افتخار است؟

وی تصریح کرد: اکنون ادعا شده که فقط در سطح آزمایشگاه در کشور این محصولات تولید شده البته برنج تراریخته براساس مطالب منتشر شده قبلا به زیر کشت انبوه رفته است و بعد توقف کشت انبوه آن اعلام شد. اما وقتی این محصول وارد طبیعت شده ما نمی‌توانیم ادعا کنیم برنج تراریخته در مزارع ما وجود ندارد! چرا که رهاسازی شده و کشت انبوه شده است. قطعا بذرهای این برنج در هنگام برداشت و یا انتقال به مزارع غیر تراریخته منتقل شده و نمی توان ادعا نمود که با ارقام بومی و محلی برنج تلاقی نداده است.

عمرانی افزود: اما اقلام دیگر تولیدات تراریخته در مراحل آزمایشگاهی و اخذ مجوز قرار دارند. البته اطلاعات متناقضی وجود دارد و به استناد وزارت کشاورزی تاکنون هیچ مجوزی برای رهاسازی محصولی صادر نشده است.

عضو هیأت مدیره انجمن ارگانیک ایران گفت: مطابق قانون ایمنی زیستی کشور، صدور مجوز رهاسازی محصولات تغییر یافته ژنتیکی بر عهده سازمان محیط زیست،‌وزارت بهداشت و کشاورزی است و آنها مسئول هستند. اما ناهماهنگی و تناقض های در آیین نامه اجرایی و شیوه نامه های این سازمان ها وجود دارد.

وی افزود: چنانچه با توجه به تصاویری که از برخی آزمایشات میدانی منتشر شده است، بر خلاف اظهار برخی مدیران، احتیاط ایمنی زیستی رعایت نشده و امکان انتقال گرده و یا حتی بذر گیاهان تراریخته به طبیعت و مزارع اطراف وجود دارد. لذا لازم است سازمان محیط زیست حتی در آزمایشات میدانی و گلخانه ای نیز ورود نموده و ارزیابی مخاطرات را اجرا کند.

عمرانی گفت:از طرفی دیگر مطابق قانون ثبت ارقام گیاهی در کشور، علاوه بر ارزیابی های مندرج در قانون ایمنی زیستی، ارزیابی های دیگری نیز مطابق قانون بر عهده وزارت جهاد کشاورزی، وزارت علوم و سازمان محیط زیست نهاده شده است که تاکنون مغفول مانده است.

وی گفت: متاسفانه در کشور اصل بر خوداظهاری مدارک توسط واردکنندگان و پدیدآورندگان محصولات تراریخته است و این خلأ بزرگی است. در حالی که باید به صورت مورد به مورد ارزیابی شوند و زیرساخت‌های آن به عنوان یک اولویت ابتدایی و انکار ناپذیر فراهم گردد.

عضو هیأت رئیسه انجمن ارگانیک ایران  افزود: بنابر این تا زمانی که گام‌های اساسی جهت تضمین سلامت واردات و تولید این محصولات در کشور مهیا نشده باید هر گونه اقدام عملی در سطح واردات، تولید و توزیع تعلیق شود و مسئولان به واسطه فشار رسانه‌ای مجبور به رهاسازی آن در بازار و مزارع کشور نشوند. امن ترین مسیر در جهت تضمین امنیت غذایی و پایداری زیست بوم عمل به سیاستهای ابلاغی محیط زیست  است.