عاقبت زباله‌های الکترونیکی چیست؟

شرکت‌هایی که کارگران بی‌نوایی را برای تعمیر کالاهای مستعمل یا استخراج فلزات قیمتی آن‌ها به کار گرفته‌اند و از راه فروش دوباره‌ی قطعات سود می‌برند. یک سازمان غیر دولتی اخیرا آزمایش جالبی انجام داده تا سر مچ مراکز بازیافت دروغگو را بگیرد. 
 
یک سازمان غیر دولتی به نام «شبکه‌ی اقدام بازل» (BAN) که در زمینه‌ی مبارزه با صادرات زباله‌های خطرناک از کشورهای صنعتی به کشورهای جهان سوم فعالیت می‌کند، درون ۲۰۰ پرینتر و نمایشگر از کار افتاده، دستگاه‌های ردیاب ماهواره‌ای قرار داد. سپس بین جولای تا دسامبر ۲۰۱۵ این کالاهای مستعمل را در محل‌های مختلف بازیافت زباله‌های الکترونیک آمریکا انداخت. آن‌ها مکان ردیاب‌ها را زیر نظر گرفتند تا ببینند پرینترها و نمایشگرهای از کار افتاده‌ سر از کجا در می‌آورند. «جیم پاکت» مدیر اجرایی گروه BAN می‌گوید: «این دستگاه‌ها مثل دروغ‌سنج‌های کوچک هستند.» 
 
طبق نتایجی که گروه BAN منتشر کرده، ۶۲ دستگاه از ردیاب‌های آن‌ها سر از کشورهایی در آورده‌اند که قوانین آن‌ها اجازه‌ی ورود زباله‌های الکترونیکی را نمی‌دهد. این معادل ۳۲.۵ درصد همه‌ی دستگاه‌های آزمایش است. بیشتر دستگاه‌ها به هنگ کنگ رفتند. واردات زباله‌های الکترونیکی به این کشور ممنوع است. هشت تا از این ردیاب‌ها به چین و یکی از آن‌ها به کنیا رفتند. 
 
پاکت می‌گوید تعداد ردیاب‌های آن‌ها خیلی کم است و بنابراین از این تحقیق نتیجه‌ی خیلی قطعی نمی‌توان گرفت. در ضمن آزمایش ناقص هم هست چرا که برای بعضی از ردیاب‌ها مشکلاتی بوجود آمده که باعث قطع ارتباط آن‌ها شده است. تازه بعضی از ردیاب‌هایی که هنوز در آمریکا هستند ممکن است در آینده‌ای دورتر به جای دیگری از دنیا فرستاده شوند. 
 
گروه BAN گزارش این آزمایش را به مقامات مسئول ارائه کرده است. گزارش نشان می‌دهد بسیاری از مراکز بازیافتی که انتظار می‌رود زباله‌ها را همان‌جا بازیافت کنند، آن‌ها را به کشورهایی می‌فرستند که زباله‌ها در آن‌جا به شکل غیر قانونی و اغلب خیلی خطرناک پردازش یا دفن می‌شوند. یافته‌های جدید گروه BAN فاصله‌ی زیادی با تخمین‌های قبلی خود آن‌ها مبنی بر اینکه بین ۵۰ تا۸۰ درصد زباله‌های الکترونیکی صادر می‌شوند، دارد. 
 
طبق آمار سازمان ملل، در سال ۲۰۱۴ حدود ۴۶ میلیون‌ تن زباله‌ی الکترونیکی دور انداخته شد. ۷.۷ میلیون تن از این زباله‌ها در آمریکا تولید شد. وضعیت قرار است از این هم بدتر شود. سازمان ملل پیش‌بینی کرده که در سال ۲۰۱۸، میزان زباله‌های الکترونیکی به بیش از ۵۰ میلیون تن می‌رسد. 
 
مشکل کجاست؟ 

گروه BAN در سال ۱۹۹۷ تاسیس شد. نام آن از پیمان بازل در سال ۱۹۸۹ می‌آید. پیمان بازل معاهده‌ای است که صادرات زباله‌های خطرناک را به کشورهای در حال توسعه منع می‌کند. آمریکا هیچ‌وقت زیر بار این معاهده نرفت ولی گروه BAN امیدوار است که بتواند شرکت‌های آمریکایی را برای تبعیت کردن از آن تحت فشار قرار دهد. 
 
منتقدان گروه BAN و توافق‌نامه‌ی بازل می‌گویند که جلوگیری از صادرات زباله‌ها مانع افزایش بهره‌وری است. آن‌ها استدلال می‌کنند که این کار به مردم کشورهای درحال توسعه کمک می‌کند که از طریق تعمیر زباله‌های الکترونیکی صاحب شغل شوند. یکی از پژوهش‌های سازمان ملل در کشور غنا نشان می‌دهد بیشتر وسایل از کار افتاده‌ی الکترونیکی که به این کشور وارد می‌شوند، تعمیر و دوباره فروخته می‌شوند. ولی به هر حال تجمع زباله‌های الکترونیکی در این کشور تبعاتی هم دارد. در این گزارش چنین آمده: «کالاهای دست دوم نسبت به کالاهای نو عمر کمتری دارند. این کار هر سال باعث تولید زباله‌های الکترونیکی بیشتر می‌شود.»

کالاهایی که به صورت خراب و شکسته وارد می‌شوند بر کالاهایی که درون این کشور تبدیل به زباله می‌شوند، افزوده می‌شود. طبق این پژوهش، قسمت عمده‌ی زباله‌های الکترونیکی که در غنا وجود دارد غیر قابل تعمیر هستند و به صورت غیر ایمن دفن می‌شود. این دفن‌های غیر استاندارد روی محیط‌زیست و سلامت انسان اثرات مخرب فراوانی می‌گذارد. خاک و هوای نزدیک به محل‌های سوزاندن زباله‌ در غنا کاملا آلوده به مواد سمی است. سمومی که عمدتا در وسایل الکترونیکی وجود دارد. یک پژوهش در سال ۲۰۰۷ هم نشان داده بود که بچه‌های شهر «گوییو» در چین که یک محل دفن زباله‌ی بزرگ کنار آن قرار دارد، دارای مقدار قابل توجهی سرب در خونشان هستند. 
 
واقعیت بازیافت 

فقط یکی از ردیاب‌های آزمایش گروه BAN به آفریقا رسید. آن ردیاب درون یک تلویزیون LCD قرار داشت و به کنیا رفت. هشت تای آن‌ها هم به چین رسیدند. خبر بد این است که احتمالا قاچاقچیان و بازیافت‌کنندگان غیر قانونی عمده‌ی کار خود را به هنگ کنگ منتقل کرده‌اند. پاکت می‌گوید از وقتی که چین در واردات زباله‌ها سخت‌گیری کرد، قاچاقچیان کار خود را به هنگ کنگ منتقل کردند. 
 
پاکت امیدوار است که ردیاب‌های BAN باعث راستگو شدن بازیافت‌کنندگان شود چرا که قوانین آمریکا سخت با آن‌ها برخورد می‌کند. البته ممکن است شرکت‌های بازیافت راهی برای یافتن ردیاب‌ها در زباله‌ها و جلوگیری از عملکرد آن‌ها پیدا کنند. ولی وقتی ردیاب‌ها در حجم زیاد به کار گرفته شوند این شرکت‌ها کار خاصی از دستشان بر نمی‌آید. تولید زباله‌های الکترونیکی کمتر و ساختن کالاهایی که بتوان آن‌ها را راحت‌تر تعمیر کرد، کمک زیادی به کم شدن زباله‌های الکترونیکی می‌کند. ولی این راه‌حل نهایی نیست و در نهایت باید کاری کرد که شرکت‌های بازیافت‌کننده‌ی زباله رفتار صادقانه‌تری داشته باشند.