چه موقع باید به روانپزشک مراجعه کنیم؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- تارا رستم زاد- حدود ۲۳ درصد ایرانی‌ها اختلال روانی دارند. این آماری است که کمتر از یک سال قبل، نایب‌رئیس انجمن روانشناسان ایران اعلام کرد و گفت که این رقم، مطابق با آمار جهانی در کشورهای دیگر است و سیر پیشرفتی مشابه دارد.

 اما اختلالات روانی که این جمعیت ۲۳ درصدی دچار آن هستند، طیف گسترده‌ای دارد؛ از افسردگی- که به سرماخوردگی روانی معروف است- گرفته تا شایع‌ترین بیماری قرن، یعنی اضطراب. با این حال در آن سوی طیف، اختلالات جدی‌تری هم هستند که نیاز به مداخلات دارویی، بستری شدن در بیمارستان‌ها یا مراقبت در آسایشگاه‌های روانی دارند؛ اختلالاتی که شاید نشانه‌هایشان را دیده باشید اما هشدار آنها به گوش‌تان نرسیده باشد. با این حساب، این سؤال پیش‌ می‌آید که مشکلات روانی چه زمانی عادی و کم اهمیت هستند و چه زمانی خبر از یک اختلال جدی‌ می‌دهند؟

چه وقت نزد روانشناس برویم؟

حدود ۲۳ درصد ایرانی‌ها اختلال روانی دارند. این آماری است که کمتر از یک سال قبل، نایب‌رئیس انجمن روانشناسان ایران اعلام کرد و گفت که این رقم، مطابق با آمار جهانی در کشورهای دیگر است و سیر پیشرفتی مشابه دارد. اما اختلالات روانی که این جمعیت ۲۳ درصدی دچار آن هستند، طیف گسترده‌ای دارد؛ از افسردگی- که به سرماخوردگی روانی معروف است- گرفته تا شایع‌ترین بیماری قرن، یعنی اضطراب. با این حال در آن سوی طیف، اختلالات جدی‌تری هم هستند که نیاز به مداخلات دارویی، بستری شدن در بیمارستان‌ها یا مراقبت در آسایشگاه‌های روانی دارند؛ اختلالاتی که شاید نشانه‌هایشان را دیده باشید اما هشدار آنها به گوش‌تان نرسیده باشد. با این حساب، این سؤال پیش‌ می‌آید که مشکلات روانی چه زمانی عادی و کم اهمیت هستند و چه زمانی خبر از یک اختلال جدی‌ می‌دهند؟

بیمار چه کسی است؟

اختلالات روانی 3دسته‌اند که در هر 3مورد، باید به متخصص مراجعه کرد:

سایکوتیک: بیماری که در این دسته قرار‌ می‌گیرد، وضع وخیم‌تری دارد؛ رفتار عجیب و غریب نشان‌ می‌دهد، ممکن است به‌خود یا دیگران آسیب وارد کند و از همه مهم‌تر، درک دقیقی از خود، موقعیت زمانی و مکانی‌اش ندارد. چنین فردی ممکن است دچار توهم باشد، یعنی بگوید چیزهایی را‌ می‌بیند و‌ می‌شنود که دیگران از آن بی‌خبرند. ممکن است دچار هذیان باشد و جملات بی‌سروته و بی‌ربط بگوید، کلمات من درآوردی بی‌معنا بسازد یا به زبان عجیبی صحبت کند. ممکن است از درک موقعیت خود عاجز باشد و درباره خود بزرگنمایی غیرمنطقی کند یا رفتارهای خلاف عرف و عفت در جمع انجام دهد. اگر کسی از اطرافیان شما چنین علائمی را داشت، بهتر است خیلی سریع از یک روانپزشک برای او وقت بگیرید.

نوروتیک: برخی اختلالات روانی هستند که فرد از آنها آگاه است و آزار‌ می‌بیند، به حدی که ممکن است زندگی طبیعی روزمره‌اش مختل شود. نمونه این بیماری‌ها اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، وسواس و فوبیا هستند که برای آنها علت زیستی شناخته شده‌ای وجود ندارد و برخلاف بیماری‌های سایکوتیک که در بالا به آن اشاره کردیم، هیچ ضایعه‌ای در مغز یا سلسله اعصابشان دیده نمی‌شود.

اختلالات شخصیتی: اختلال شخصیتی در واقع یک الگوی بادوام و پایدار در زندگی فرد به‌حساب می‌آید، اما همین الگوها زندگی را برای شخص بیمار و دیگران دشوار‌ می‌سازد. افراد دچار اختلال شخصیت ممکن است خودشیفته، بدبین، عجیب و غریب و ناسازگار، ضد‌اجتماعی و آسیب‌رسان، پرخاشگر و سختگیر، گوشه‌گیر و منزوی باشند که به‌دلیل این الگوهای رفتاری، ارتباطشان با خانواده و اجتماع سخت شود یا کنترل احساسات برایشان دشوار باشد. در این اختلالات هم فرد متوجه‌ می‌شود یک جای کار‌ می‌لنگد اما معمولا تا مجبور نباشد، سراغ درمان نخواهد رفت چون اغلب معتقد است ایراد از من نیست و من با شخصیتی که دارم، راحتم.

به چه کسی مراجعه کنیم؟

خیلی‌ها مراجعه به روانپزشک را توصیه می‌کنند و خیلی‌ها مراجعه به روانشناس یا مشاور را. اما باید بدانید که مشکل شما دقیقا در کدام دسته است و به چه تخصصی نیاز دارد. روانشناسی و روانپزشکی، 2رشته کاملا مجزا هستند اما در عین حال مکمل یکدیگرند و معمولا برای مداخلات درمانی باید از هردوی آنها کمک گرفت. روانپزشک، فردی است که در رشته پزشکی تحصیل کرده، تخصص روانپزشکی دارد و بیماری‌های روانی را با دارو درمان‌ می‌کند. او درصورت نیاز شما را به متخصص مغز و اعصاب، متخصص غدد یا سایر تخصص‌ها ارجاع خواهد داد. چون خیلی از اختلالات جسمانی مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید، اختلالات هورمونی مربوط به غدد فوق کلیه، وضعیت‌های خاص بیماری‌های زنان و مردان، آسیب‌های مغزی و... همه‌ می‌توانند علائمی شبیه به اختلالات روانپزشکی داشته باشند یا عوارض روانی ایجاد کنند. روانپزشک برای بیماری که نیاز داشته باشد، درمان‌های الکتریکی (مثل شوک)، بستری بیمارستانی و... تجویز‌ می‌کند. در واقع کار روانپزشک بیشتر با افرادی است که برای درمان اختلال روانی‌شان نیازمند دارو هستند. روانشناس هم اگرچه در برخی موارد، مجاز به تجویز دارو است اما بیشتر بر جنبه‌های شناختی، رفتاری و تحلیلی درمان تأکید دارد. روانشناس وضعیت سلامت روانی شما را‌ می‌سنجد، بیماری یا مشکل‌تان را تشخیص داده و به شما شیوه‌هایی برای مقابله با وضعیت نامساعد روانی را آموزش‌ می‌دهد. شیوه‌هایی که روانشناسان به‌کار می‌بندند، مبتنی بر گفت‌وگو است یا تمرین‌های عملی برای مواجه شدن با وضعیت‌های خاص روانی پیشنهاد‌ می‌کنند. مبنای کار آنها بیشتر شناخت درمانی (کار کردن روی عقاید، نحوه تفکر و باورهای افراد)، رفتار درمانی (کار کردن روی شیوه‌های عملکرد افراد)، خانواده درمانی (کار کردن روی شیوه‌های تعامل افراد در خانواده و اصول زندگی خانوادگی)، روان‌درمانی تحلیلی و... است.

مشاوره هم به کار می آید

به‌جز روانپزشکی و روانشناسی، مشاوره و راهنمایی هم یک رشته مرتبط اما متفاوت است که در مداخلات روانی نقش دارد. اما مشاور، به تشخیص و درمان اختلالات روانشناسی یا روانپزشکی ورود پیدا‌ نمی‌کند و وظیفه اصلی‌اش کمک به افراد و خانواده‌هاست تا از بهداشت روانی بیشتر و رضایت بالاتری از زندگی برخوردار شوند. مشاور وقتی که شما درباره موضوعی راهنمایی‌ می‌خواهید، نیاز به یادگیری مهارت‌های زندگی دارید، نیاز دارید کیفیت روابط خانوادگی‌تان را بهبود بخشید یا شغل و رشته مناسب شخصیت‌تان را پیدا کنید، به شما کمک خواهد کرد. مشاوره جنبه کاربردی دارد و از نظریات روانشناسی برای بالابردن کیفیت زندگی افراد کمک‌ می‌گیرد.

انتخاب شما چیست؟

انتخاب اینکه پیش کدامیک از این متخصص‌ها بروید، به وضعیت شما و مشکلی که در پی حل آن هستید بستگی دارد. اما به زبان ساده، می‌توان گفت که همه ما در زندگی نیاز به مشاوره گرفتن داریم. برخی افراد نیازمند مراجعه به روانشناس هستند و عده کمتری، نیازمند مداخلات دارویی. مثلا هر فردی قبل از ازدواج نیازمند مشاوره است (اگرچه برخی، این مشورت را به‌جای متخصصان امر، با اقوام یا دوستانشان انجام‌ می‌دهند)، گاهی برای حل مشکلات روحی خود مثل افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلالات شخصیتی، ترس و... به روانشناس نیاز دارند و اگر دچار اختلالات روانی جدی شوند که ممکن است برای فرد یا دیگران ایجاد خطر کند مثل اسکیزوفرنی، دوقطبی، وسواس‌های جدی، افسردگی حاد و... باید به روانپزشک مراجعه کنند.