فرصتی برای دیدار با ارباب حلقه‌ها

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- امشب(سه‌شنبه)‌ ساعتی پس از غروب خورشید طلوع ماه را از افق مشرق شاهد خواهیم بود. البته امشب طلوع ماه یک تفاوت کوچک با شب‌های دیگر دارد و آن هم این‌ که در سمت راست ماه، ستاره‌ نسبتا روشنی می‌درخشد که در حقیقت سیاره زحل است. زحل همان سیاره‌ای است که خیلی‌ها آن را به عنوان نماد دنیای نجوم می‌شنا‌سند؛ حلقه‌های زیبای زحل موجب شده‌ لقب عروس منظومه شمسی را از آن خود کند و در ادبیات علمی ـ تخیلی جایگاه ویژه خود را داشته باشد.
 
به گزارش پايگاه خبري تحليلي «پارس»، آخرین نمونه آن فیلم میان ستاره ای (اینتراستلار) است که به تازگی اکران شده است. اگر این فیلم را دیده باشید، به یاد دارید که نویسندگان سناریوی این فیلم، کرمچاله ای که قرار است معبری برای سفر به دنیای میان ستارگان باشد را در کنار زحل قرار داده اند و عبور فضاپیمای اندورانس از کنار حلقه های زحل بر پرده سینما، لحظات نفسگیری را برای تماشگران فیلم خلق می کند. حالا امشب فرصت دارید این سیاره زیبا را همچون ستاره ای با درخشش سفید مایل به زرد در سمت راست و اندکی بالاتر از ماه با چشم غیرمسلح مشاهده کنید. هر چند اگر دسترسی به یک تلسکوپ کوچک داشته باشید جزئیات جالب توجه تری از این سیاره را خواهید دید.

ارباب حلقه ها را بیشتر بشناسید
زحل سیاره ای است گازی که حلقه ها و چیستی اجزای تشکیل دهنده آن تا سال های طولانی از پرسش های مهم اخترشناسان بوده است. تاکنون چند فضاپیما برای کاوش در اطراف این سیاره راهی آن شده اند. آخرین مورد فضاپیمای کاسینی است که سال هاست در اطراف این سیاره به پژوهش درباره ترکیبات و حلقه های آن مشغول بوده و هزاران عکس و داده علمی را به زمین مخابره کرده است. اکنون دانشمندان می دانند که این حلقه ها از قطعات بی شمار سنگی پوشیده با یخ تشکیل شده است که همگی در راستای استوای این سیاره در فاصله بسیار دور به گرد این سیاره در حال چرخش هستند و نمایی طوق بر گردن را از این سیاره ایجاد کرده اند. بازتاب نورخورشید از روی این سنگ های یخ زده موجب درخشش آنها از زمین می شود. با استفاده از یک تلسکوپ کوچک می توان این حلقه ها را در اطراف زحل تشخیص داد. اما اگر به تصاویر فضاپیمای کاسینی از زحل نگاه کنید، آن گاه خواهید دید که هزاران حلقه در کنار یکدیگر قرار گرفته اند تا چنین نمایی از زحل شکل بگیرد. از همین رو به زحل لقب ارباب حلقه ها را نیز داده اند.

اما شگفتی های زحل به اینجا ختم نمی شود. در حالی که سیاره ما فقط یک قمر به نام ماه دارد، ارباب حلقه ها 62 قمر شناخته شده در اطراف خود دارد! بعضی از این قمرها بسیار بزرگ هستند. تیتان بزرگ ترین قمر زحل است که با قطر بیش از 5000کیلومتر حتی از سیاره عطارد نیز بزرگ تر است. تیتان دنیایی است که جزو کاندیداهای حیات در منظومه شمسی به شمار می آید و جوی آکنده از هیدروکربن هایی مانند متان در اطراف خود دارد. حدود یک دهه پیش سطح نشین هویگنس که به همراه فضاپیمای کاسینی عازم این قمر شده بود، اطلاعات جالب توجهی از دنیای رازآمیز تیتان به زمین مخابره کرد؛ با این حال نشانی از حیات در این قمر پیدا نکرد.

آنچه امشب رخ می دهد
همان طور که پیشتر اشاره کردیم، امشب از حدود ساعت 21 به بعد، طلوع ماه را در حالی مشاهده خواهید کرد که زحل در سمت راست ماه و اندکی بالاتر دیده می شود. از این وضعیت با اصطلاح مقارنه در علم نجوم یاد می شود. وقتی دو جرم آسمانی از دید ناظر زمینی کنار یکدیگر در آسمان می درخشند، اصطلاحا در مقارنه با یکدیگر هستند. در نجوم قدیم و مباحث مربوط به طالع بینی با توجه به موقعیت ماه و سیاره ها در کنار یکدیگر سعد و نحس ایام را تعیین می کردند. اما امروزه وقتی مقارنه ای رخ می دهد از دید منجمان زمان خوبی است برای ثبت یک عکس نجومی زیبا از این همنشینی آسمانی و فرصتی برای پیدا کردن اجرام آسمانی.

امشب زحل در شرایطی در کنار ماه دیده می شود که فاصله ماه تا زمین حدود 390 هزار کیلومتر بوده و فاصله زحل تا زمین حدود یک میلیارد و 359 میلیون کیلومتر است.

فردا شب و شب های پس از آن خواهید دید که رفته رفته فاصله ماه از زحل بیشتر می شود. به این ترتیب که ماه به علت حرکت به دور زمین در طول یک ماه قمری، هر شب با تأخیری در حدود 50 دقیقه نسبت به شب قبل طلوع می کند و تا حدود یک ماه دیگر مقارنه با زحل دوباره امکان رخ دادن خواهد داشت. هر چند گاهی اوقات این مقارنه ها در زمان روز رخ می دهند و عملا ما شانس دیدن آنها را از دست می دهیم.

بیشتر سیاره ها با چشم غیرمسلح دیده می شود
واقعیت این است که همه سیاره ها بجز اورانوس و نپتون را می توان در آسمان با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. حتی اورانوس را هم اگر در آسمان تاریک و پرستاره مناطق کویری و کوهستانی با کمک نقشه آسمان در میان ستاره ها جستجو کنیم همچون ستاره ای کم نور قابل مشاهده است. این در حالی است که دیگر سیاره ها همگی جزو درخشان ترین اجرام آسمانی هستند. به طوری که برای مثال سیاره زهره پس از خورشید و ماه پرنورترین جرمی است که در آسمان شب دیده می شود. مشتری و مریخ نیز معمولا پس از زهره در رتبه های بعدی پرنورترین اجرام آسمانی و در موقعیتی درخشان تر از سایر ستاره ها دیده می شوند.

چرا سیاره ها در آسمان مثل ستاره ها سوسو نمی زنند؟
علامت دیگری که با توجه به آن می توان سیاره ها را از ستاره ها تشخیص داد، این است که نور سیاره ها بر خلاف ستاره ها سوسو نمی زند. علت این است که سیاره ها به علت فاصله بسیار نزدیک تری که در مقایسه با ستاره ها با زمین دارند، هر چند نور خورشید را بازتاب می کنند، حجم نور بیشتری از آنها به زمین گسیل می شود و کمتر تحت تأثیر اعوجاج جو زمین واقع می شود. این در حالی است که از ستاره ها به علت فواصل بسیار دورترشان فقط یک باریکه نور به زمین می رسد که به آسانی تحت تأثیر تلاطم جو واقع می شود و به این علت نور آنها در مقایسه با سیاره ها بیشتر سوسو می زیند.

نکته پایانی
موضوع مهم دیگری که باید بدانیم این است که زحل دوم خرداد امسال در شرایط مقابله با زمین قرار می گیرد. در این حالت زمین مابین خورشید و زحل در منظومه شمسی واقع خواهد شد و به این ترتیب زحل همزمان با غروب خورشید طلوع می کند و تا صبح در آسمان دیده خواهد شد. از این رو این روزها بهترین فرصت برای رصد زحل است، چون نسبت به دیگر مواقع سال فرصت بیشتری برای رصد داریم و از طرفی در فاصله به نسبت نزدیک تری با ما قرار دارد و به این علت نیز موقعیت بهتری برای دیدار با ارباب حلقه ها فراهم شده است.

کاظم کوکرم